آنتی بیوتیک ها از سال ۱۹۴۰ در درمان بیماریها مورد استفاده قرار گرفته اند و مصرف آنها نقش قابل توجهی در کم کردن بیماریهای واگیر و جلوگیری از مرگ و میر انسان و حیوانات و طیور داشته است اما بر طبق گزارش های متعددی که منتشر شده است مصرف بی رویه و رو به افزایش آنتی بیوتیک ها و حتی اضافه نمودن غیر اصولی و نامنظم آنها به جیره غذایی حیوانات و طیور باعث شده است که بتدریج مقاومت باکتریهای بیماریزا در مقابل آنتی بیوتیک های مصرفی بیشتر شده و در نتیجه خطر برگشت مجدد بیماریهایی که در طی ۷۰ سال اخیر از بین رفته بودند وجود دارد بعبارت دیگر مقاومت باکتریهای عفونی زا در مقابل آنتی بیوتیک ها می تواند معضل تهدید کننده ای در بهداشت عمومی انسان باشد.
در واکنش به ظهور ناگهانی و مجدد بیماریهای واگیر مراکز کنترل و پیش گیری در امریکا و سایر مراکز ذینفع در کشورهای پیش رفته درصدد برآمدند از راههای مختلف پزشکان، دامپزشکان، متخصصین تغذیه و بیماران را تشویق نمایند که در تجویز و مصرف آنتی بیوتیک ها دقت بیشتری داشته باشند ولی باید تاکید نمائیم که تلاش دست اندارکاران در مورد کم کردن و منظم کردن مصرف آنتی بیوتیک ها آنطوریکه باید و شاید موفق نبوده است.
لازم به یادآوری است که ۸۰٪ آنتی بیوتیک ها در کشورهای پیشرفته به منظور بالابردن میزان تولید گوشت قرمز و سفید در حیوانات و طیور سالم مصرف میگردد. ضمنا در بعضی از مراکز نگهداری، تراکم دام و طیور بیش از ظرفیت موجود می تواند عامل دیگری در جهت مصرف نامنظم آنتی بیوتیک ها توسط دامدار باشد.
انجمن مصرف کنندگان مواد غذایی با منشا حیوانی به این نتیجه رسیده اند که تهدید حاصله از اضافه نمودن آنتی بیوتیک ها به جیره غذایی حیوانات روز به روز در حال افزایش است. سازمانهای متعددی از جمله جامعه پزشکی آمریکا، جامعه بهداشت عمومی امریکا، انجمن بیماریهای عفونی در آمریکا، سازمان جهانی بهداشت انتقال مقاومت باکتریها از دام و طیور به انسان و عدم کارائی تجویز آنتی بیوتیک ها در انسان را تائید نموده و توصیه مینمایند حتی الامکان از مصرف آنتی بیوتیک ها بمنظور بالابردن میزان تولید گوشت قرمز و سفید خودداری نمایند.
• سابقه و دلایل کارشناسان در مورد مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها
محققین بیش از دو دهه است نتیجه گرفتند که بین آنتی بیوتیک های مصرفی در دام و طیور و نقصان کارکرد داروهای مزبور در درمان بیماریها در انسان ارتباط نزدیکی وجود د ارد در سال ۱۹۸۸ محققین انستیتوی پزشکی وابسته به آکادمی علوم در آمریکا دلایل قابل توجهی را در مورد عوارض مصرف آنتی بیوتیک ها منتشر نموده و اعلام نمودند در حیواناتی که آنتی بیوتیک ها کمتر از دز درمانی مصرف میشوند باکتریهای مقاوم نسبت به سالمونلا ایجاد شده و مقاومت مزبور با مصرف فرآورده های غذایی به انسان نیز منتقل میشود و در نتیجه باعث ظهور و بروز علائم کلینیکی سالمونلوز در انسان میگردد.
در سال ۲۰۰۳ در سمینار تشکیل شده از سازمان بهداشت جهانی ، سازمان جهانی غذا و کشاورزی و سازمان بهداشت حیوانات گزارش نمودند که بررسی های انجام شده نشان دادند که ظهور علائم کلینیکی سالمونلوز انسان بعلت انتقال مقاومت ارگانیسم های مولد بیماری از دام به انسان بوده است.
در سال ۲۰۱۰ سازمان غذا و دارو و مرکز کنترل و درمان بیماریها در آمریکا تائید نمودند که اضافه نمودن آنتی بیوتیک ها به جیره غذایی دام بمنظور افزایش تولید گوشت می تواند در پائین آمدن کارائی اثر آنتی بیوتیک ها در درمان عوامل بیماریزا در انسان موثر باشد.
در سال ۲۰۱۲ سازمان غذا و دارو در آمریکا نشان داد که مصرف اشتباه و بی رویه آنتی بیوتیک ها باعث می شود که در مرحله اول تعداد بسیار محدودی از باکتری ها در مقابل داروها مقاوم شده و سپس به تدریج سرعت تکثیر این نوع باکتریها به طور سرسام آوری افزایش یافته و تعداد آنها در مقایسه با باکتریهای حساس در مقابل آنتی بیوتیک ها بطور چشمگیری زیادتر می شود و خطر انتقال باکتریهای مقاوم مزبور به انسان باعث شده است که سازمان غذا و دارو، اضافه نمودن آنتی بیوتیک هایی مثل سفالوسپرین (cephalosporin) و سایر آنتی بیوتیک های ضد باکتریایی را در جیره غذایی حیوانات ممنوع اعلام نمایند.
• بررسی های انجام شده:
بررسی شماره ۱
از سال ۱۹۹۵ آنتی بیوتیکی به نام سیپروفلوکساسین بمنظور افزایش تولید گوشت به جیره غذائی طیور اضافه شد ولی بررسیهای انجام شده در سال ۱۹۹۹ نشان دادند که نزدیک به ۲۰٪ نمونه های گرفته شده از گوشت سفید طیور به کمپیلوباکتر مقاوم نسبت به سیپروفلوکساسین آلوده بودند و بتدریج میزان آلودگی گوشت به کمپیلوباکتر به ۳۰٪ هم رسید و سازمان غذا و دارو در آمریکا پس از پیگیری های زیاد در سال ۲۰۰۵ موفق شدند مصرف آنتی بیوتیک مزبور را ممنوع اعلام نمایند و در نتیجه با بررسی های بعدی مشخص گردید که میزان درصد مقاومت کمپیلوباکتر به آنتی بیوتیک ها سیر نزولی طی کرده و به 13/5 ٪ رسیده است.
بررسی شماره ۲
گزارشهای مربوط به عوامل عفونی زای مقاوم نسبت به آنتی بیوتیک ها در سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ نشان دادند که در مراکز خرده فروشی گوشت طیور عوامل عفونی زای مقاوم نسبت به آنتی بیوتیک ها به اثبات رسیده است و 2/3 درصد نمونه های گرفته شده از طیور به سالمونلا و یا کمپیلوباکتر آلوده بودند و بیش از ۶۰٪ این باکتریها نسبت به یک و یا تعداد بیشتری از آنتی بیوتیک ها مقاوم بودند.
بررسی شماره ۳
در سال ۲۰۱۱ بررسی های انجام شده در یک مرکز پرورش بوقلمون در آمریکا نشان دادند که نمونه های گرفته شده از ۱۳۶ بوقلمون به سالمونلا آلوده بودند و حتی یک بوقلمون نیز از بیماری تلف شده است و علت آلودگی وجود سویه مقاوم سالمونلا بوده است لذا تمام گوشت بوقلمون های آلوده از بازار جمع آوری شدند.
بررسی شماره ۴
نمونه های گرفته شده از گوشت گوساله در فروشگاه های زنجیرهای در آمریکا به سالمونلای مقاوم در مقابل تعدادی از آنتی بیوتیک ها آلوده بودند و به علت مصرف گوشت آلوده ۱۹ نفر مریض شده و هشت نفر هم در بیمارستان بستری شدند. آنتی بیوتیک های مورد آزمایش عبارت بودند از آموکسی سیلین(Amoxicillin)، آمپی سیلین (Ampicillin)، سفتریاکسون (Ceftriaxone) ، سفوکسی تین (Cefoxitin) ، کانامایسین(Kanamycin)، استرپتومایسین( Streptomycin) و سولفی سوکسازول (Sulfisoxazole)
• راههای انتشار باکتریهای مقاوم
گرچه باکتریهای مقاوم نسبت به عوامل عفونی زا در مراحل اولیه تعداد کمی هستند ولی به تدریج تکثیر یافته و حتی تعداد آنها از تعداد باکتریهای حساس به آنتی بیوتیک ها افزایش چشمگیری پیدا مینماید.
از طرفی باکتریهای مقاوم از راههای مختلف به محیط خارج از مزرعه نفوذ کرده و بوسیله عناصر متحرک ژنتیکی نظیر پلاسمیدها (Plasmids)، ترانسپوزن ها (Transposons) و انتگرون ها براحتی میتوانند به باکتریهای دیگر هم منتقل شوند وانگهی باکتریهای مقاوم هم چنین می توانند از راههای مختلف با استفاده از فضولات مزرعه آلوده به مزارع دیگر از طریق باد، حشرات و پرندگان مهاجر نیز منتقل شوند.
بررسی های دیگری که در مورد اضافه کردن ایونوفرهائی (Ionophores) مثل موننسین به جیره غذایی دام انجام شده است مقاومت عامل عفونی به ایونوفرها به اثبات رسیده وانگهی مقاومت مزبور به انسان نیز منتقل میگردد.
• نتایج
مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها در مزرعه بطور مسلم ریسک خطر بهداشت انسان دام و طیور را افزایش میدهد و باکتریهای مقاوم نسبت به عوامل عفونی زا بطور مستقیم و غیرمستقیم از راه غذا، باد، کارگران، حیوانات وحشی ، پرندگان مهاجر و فضولات حیوانات آلوده به نقاط دیگر منتقل میگردد.
بطور کلی ظهور مقاومت باکتریهای عفونی زا در برابر آنتی بیوتیک ها باعث گسترش بیماریها در انسان، دام و طیور میشود و به همین دلیل است که مراکز پزشکی مختلف در کشور های پیشرفته و سازمان غذا و دارو در آمریکا توصیه مینمایند که حتی الامکان از مصرف آنتی بیوتیک ها به جیره غذایی دام و طیور خودداری شود و در صورت امکان برای افزایش میزان تولید گوشت در دام و طیور از پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها استفاده نمایند. در ایران هم ضرورت دارد پزشکان ، دامپزشکان و متخصصین تغذیه دام و طیور از اضافه نمودن آنتی بیوتیک ها به جیره غذایی دام خودداری نموده و در درمان بیماریهای دام و طیور با آنتی بیوتیک ها حتی الامکان دز کافی تجویز شده و از مصرف بی رویه و نامنظم این گونه داروها خودداری گردد.