اتیولوژی
ویروس عامل بیماری که از ژانر INFLUENZAVIRUS در خانواده ORTHOMYXOVIRIDE قرار دارد، دارای سه تیپ A, B و C می باشد. تا امروز تمام سویه هائی که از پرندگان جدا شده اند به تیپ A تعلق داشته اند. در این ویروس دو نوع آنتی ژن، یکی به نام هماگلوتینین که با حرف H مختصر شده است (تعداد 15 تنوع دارد که با عدد نمایش داده می شوند) و دیگری نورامینیداز نام دارد که با حرف N معرفی می گردد (تنوع آنها به تعداد نه عدد است). بر مبنای ترکیب این دو نوع آنتی ژن سروتیپ های متفاوتی از ویروس شکل می گیرد مانند H5N1 . از انجائی که از ترکیب این دو آنتی ژن سروتیپ های متفاوتی امکان شکل گیری دارند، تعداد سروتیپ ها فراوان است ولی ویروس های فوق حاد آنفلوانزای طیور تا کنون در سروتیپ های H5 و H7 دیده و طبقه بندی شده اند. حدت ویروس با استفاده از اندازه گیری اندیس بیماری زائی در جوجه های شش هفته پس از تزریق درون وریدی تعیین می گردد. در صورتی که این اندیس 2/1 بیشتر باشد، سویه را فوق حاد می نامند یا این که تحت سویه از نوع H5 و H7 باشند.

مقاومت در برابر عوامل فیزیکی و شیمیائی

حرارت:
ویروس در حرارت 56 درجه پس از سه ساعت و در حرارت 60 درجه پس از نیم ساعت غیر فعال می شود.

PH:
ویروس در حالت اسیدی فعالیت خود را از دست می دهد.

مواد شیمیائی:
عوامل اکسیدان، سدیم دو دسیل سولفات، حلال های چربی و بتا پروپیولاکتان ویروس را غیر فعال می کنند.

مواد ضدعفونی کننده:
فرمالین و ترکیبات ید دار ویروس را از بین می برند.

ماندگاری
ویروس برای مدت طولانی در بافتها، مدفوع و هم چنین در آب زنده می ماند.

اپیدمیولوژی
قابلیت سرایت آن بسیار شدید است.

میزبان ها
– اکثرا سویه های حاد آنفلوانزای طیور از پرندگان خانواده مرغ و بوقلمون جدا شده اند.
– اگر بگوئیم که پرندگان از هر گونه ای که باشند به ویروس آنفلوانزا حساس هستند، خیلی دور از حقیقت نگفته ایم.

انتقال
– تماس مستقیم با ترشحات پرندگان بیمار می تواند باعث انتقال بیماری گردد ولی نقش تماس با مدفوع آلوده از همه مهمتر است.
– تماس با مواد غذائی آلوده، آب آلوده، وسائل و لباس آلوده موجب انتقال بیماری می گردد.
– پرندگان آبزی و دریائی به ظاهر سالم می توانند از عوامل انتشار بیماری در گله ها گردند.
– تخم مرغ های آلوده که در دستگاه جوجه کشی بشکنند می توانند موجب انتقال ویروس گردند.

منابع ویروس
– مدفوع و ترشحات تنفسی
– ویروس های آنفلوانزای فوق حاد قادرند برای مدت های طولانی در مدفوع زنده بمانند، اگر چه ترشحات تنفسی نیز می توانند حیات ویروس را حفظ کنند.

وقوع
آنفلوانزای غیر بیماری زا و یا با حدت بیماری زائی کم از نوع تیپ A تقریبا پراکندگی جهانی دارد. ویروس آنفلوانزای طیور از نوع فوق حاد از تحت تیپ های H5 و H7 در نقاط گوناگون جهان دیده شده است. در سالهای گذشته این ویروس در کشورهای آمریکا، استرالیا، پاکستان و مکزیک خود را نشان داده است. در سه یا چهار سال گذشته ویروس تحت تیپ H5N1 ابتدا در کشورهای شرق آسیا و سپس در روسیه، کرواسی، ترکیه، قبرس، یونان، جمهوری آذربایجان، عراق، ایتالیا و بالاخره نیجریه در آفریقا گزارش شده است.
اطلاعاتی در دست است که ویروس های با حدت بیماری زائی کم از نوع تحت تیپ H5 قادر اند به سویه های فوق حاد تبدیل شوند. باید بین حالتهائی از بیماری آنفلوانزا با حدت کم، حتی اگر ویروس عامل آنها از تحت تیپ های H5 و H7 باشد و بیماری آنفلوانزای فوق حاد تفاوت قائل شد. اما از آنجائی که ثابت شده است تحت تیپ های H5 و H7 ممکن است یک شبه به سویه های بسیار حاد تبدیل شوند باید همیشه آنها را جدی گرفت و در صورت مشاهده فورا به ریشه کن کردن آنها اقدام کرد.

تشخیص در مرغ
دوره کمون بیماری 3 تا 5 روز است.

نشانه های درمانگاهی
– افسردگی شدید، بی اشتهائی.
– کاهش فاحش تولید تخم مرغ.
– آدم صورت همراه با تورم و سیانوزه شدن تاج و زائده های زیر گلو.
– خونریزی های ریز در قسمت سطوح داخلی پرده های مخاطی.
– خونریزی های زیر جلدی در ناحیه زانو.
– تلفات ناگهانی و شدید (تلفات ممکن است تا 100% برسد).
– برای تشخیص نهائی نیاز به جدا سازی ویروس می باشد.

جراحات در مرغ ها
– در مواردی که مرگ ناگهانی است، ممکن است ضایعه ای دیده نشود.
– تمام ماهیچه ها پر خون هستند.
– لاشه، آب خود را از دست داده و دهیدراته می گردد.
– آدم زیر جلدی در ناحیه سر و گردن.
– ریزش ترشحات از دهان و بینی.
– کونژسیون شدید ملتحمه چشم، گاه همراه با پتشی.
– ترشحات بیش از حد مخاط در مجرای نای یا تراکئیت همراه با خونریزی در این مجرا.
– پتشی در قسمت داخلی استرنم، روی سروز چربی های شکمی، در سطوح سروزی و محوطه شکمی.
– پر خونی شدید کلیه، گاه همراه با رسوب اورات در توبول ها.
– خونریزی و تغییر شکل تخمدان ها.
– خونریزی در سطح موکوزی پیشدانه، به خصوص در ناحیه اتصال به سنگدان.
– خونریزی و فرسایش لایه پوششی سنگدان.
– کانون های خونریزی در بافت های لنفوئیک موکوس روده.

نشانه های بیماری در بوقلمون همانند آن چیزی است که در مرغ دیده می شود ولی ممکن است وضوح آن کم تر باشد. اردک هائی که به ویروس آنفلوانزای حاد مبتلا هستند و ویروس دفع می کنند، ممکن است که هیچ گونه نشانه بالینی را نشان ندهند.

تشخیص افتراق
– وبای حاد مرغی.
– بیماری ولوژنیک نیوکاسل.
– بیماری های تنفسی به خصوص بیماری لارنگوتراکئیت عفونی.

تشخیص آزمایشگاهی

تشخیص و تعیین عامل بیماری
– تزریق نمونه درون تخم مرغ جنین دار با عمری بین 9 تا 11 روز و در پی آن:
+ به نمایش گذاشتن پیدایش هماگلوتینین.
+ انجام آزمایش ایمیونودیفیوژن که بتوان وجود و حضور ویروس آنفلوانزای تیپ A را ثابت نمود.
+ تعیین نوع تحت تیپ با استفاده از سرم های منوکلونال.
+ بررسی و تعیین حدت بیماری زائی ویروس جدا شده: تعیین اندیس بیماری زائی پس از تزریق درون وریدی در جوجه های 4 تا 8 هفته.

انجام تست های سرولوژیک
– انجام تست های هماگلوتیناسیون و ممانعت از هماگلوتیناسیون.
– تست ایمیودیفیوژن روی آگار.

برداشت نمونه
به منظور تعیین هویت عامل بیماری
– تهیه سواب از نای و ناحیه کلواک یا مدفوع در مرغهای زنده، یا برداشت نمونه پس از درهم آمیختن اعضا و یا مدفوع مرغ های مرده.

به منظور انجام تستهای سرولوژیک
– خون لخته شده یا سرم.

جلوگیری و کنترل
درمانی وجود ندارد.

پیشگیری با استفاده از روش های بهداشتی
– جلوگیری از تماس مرغ ها با پرندگان وحشی به خصوص پرندگان آبزی.
– خودداری از وارد کردن مرغ هائی به گله که وضعیت سلامت و عدم آلودگی آن ها به بیماری آنفلوانزا مشخص نیست.
– کنترل رفت و آمد آدم ها.
– اجرای روشهای درست ضدعفونی کردن.
– همه جوجه ها با یک سن و در یک زمان وارد شده و در یک زمان خارج شوند.

به هنگام شیوع بیماری
– کشتار دسته جمعی مرغ ها.
– نابود کردن اجساد و باقی مانده مرغ ها و تمام فرآورده های مرغی.
– شست و شوی و ضد عفونی کردن محل.
– جوجه ریزی مجدد حداقل 21 روز بعد از اجرای ضد عفونی زودتر انجام نشود.

پیشگیری با استفاده از واکسن
در گذشته این فکر حاکم بود که واکسیناسیون اثر منفی در پروسه ریشه کنی بیماری دارد، زیرا این احتمال را باید در نظر گرفت که مرغ های واکسینه ممکن است پس از آن که ویروس وارد بدن آنها شد، بی آنکه آثار بیماری را نشان دهند به انتشار ویروس حاد بپردازند. اما در همه گیری های اخیر که در مکزیک و پاکستان رخ داد، استفاده از واکسن مانع انتشار سریع بیماری گردید.

انواع واکسن ها در حال حاضر
واکسن های سنتی
واکسن های کشته همولوگ: در ابتدا این نوع واکسن ها به صورت اتوژن تهیه می شد، یعنی پس از جدا کردن ویروسی که مسبب همه گیری آنفلوانزا شده بود، از همان ویروس، واکسن تهیه می گردید. این نوع واکسن در همه گیری های مکزیک و پاکستان به وفور مصرف شد. موثر بودن این نوع واکسن در جلوگیری از بروز بیماری در شکل درمانگاهی و کاهش انتشار ویروس در محیط با استفاده از روشهای آزمایشات صحرائی و آزمایشگاهی، به اثبات رسیده است.
نقطه ضعف در این نوع سیستم واکسیناسیون این است که به هنگام بررسی سرولوژیک، نمی توان پیدا شدن پادتن را ناشی از واکسیناسیون دانست یا وارد شدن ویروس عامل بیماری، مگر آنکه در هر سالن مرغداری تعدادی مرغ واکسینه نشده بعنوان شاهد نگهداری شوند. این کار به هنگام مبارزه که در آن استفاده از واکسیناسیون بکار می رود، اجرای مدیریت (علامت گذاری، خون گیری وگرفتن سواب) در مرغ های شاهد وقت گیر و نسبتا پیچیده زیرا شناسائی آنها مشکل و از طرفی احتمال دارد با خون گیری از آنها و ارائه سرم های منفی به مقامات بهداشتی مرغداری را پاک قلمداد کنند.

واکسن های کشته هترولوگ: این نوع واکسن ها به روشی مشابه تولید واکسن های همولوگ تهیه می گردند. تفاوت این دو نوع واکسن در این است که در تولید واکسن های هترولوگ از سویه ای استفاده می شود که آنتی ژن H آن مشابه سویه ای است که باعث همه گیری شده است ولی آنتی ژن N آن متفاوت است.
نتیجه این خواهد بود که مرغ ها در صورت قرار گرفتن در معرض ویروس حاد به علت داشتن پادتن همولوگ H علائم درمانگاهی بیماری را نشان نمی دهند و انتشار ویروس در محیط به شدت کاسته می شود از طرف دیگر پیدا شدن پادتن ضد آنتی ژن N ویروس حاد بعنوان نشانگر ورود و حضور آن نوع ویروس در مرغداری می گردد.
در هر دو نوع واکسن، افزوده شدن مقدار آنتی ژن موجب افزایش قدرت مقاومت مرغ ها در مقابل بیماری و کاسته شدن انتشار ویروس در محیط می گردد. در واکسن های هترولوگ درصد همولوژی بین سویه مورد استفاده در واکسن با سویه در گردن تاثیری آن چنانی در کارآئی واکسن ندارد. این امتیازی برای این نوع واکسن است زیرا با تکیه بر این نکته، پیش از آنکه همه گیری بروز کند با استفاده از بذر مادر که از پیش جدا شده است (اگر از یک خط باشند رجحان دارد) می توان واکسن تولید و انبار کرد.

واکسن های نو ترکیب
چندین واکسن از این نوع که حاوی آنتی ژن H5 است با استفاده از ویروس آبله مرغی تهیه و تولید شده اند و حتی یک نوع آن در مکزیک جواز تولید گرفته است. اطلاعاتی در حد تجارب آزمایشگاهی با واکسن نو ترکیب مرکب از ویروس آبله و آنتی ژن H7 نیز در دست اقدام است. علاوه بر ویروس آبله از حامل های دیگری نیز استفاده شده است، هم چون ترکیباتی که در آنها ویروس لارنگو تراکئیت عفونی به کار رفته است.
تنها در کشور مکزیک واکسن های نو ترکیب برای پیشگیری از بیماری آنفلوانزای از نوع H5N2 که حدت کمی دارد، به کار گرفته شده است.
تا کنون هیچ نوع واکسنی از این دست در کشورهای اروپائی به ثبت نرسیده است.

توصیه های سازمان بهداشت جهانی به آنهائی که درگیر مبارزه با بیماری آنفلوانزای حاد مرغی هستند
بیماری آنفلوانزا مرغی بیماری شدیدا مسری پرندگان است که د رحال حاضر به طور گسترده ای در شرق آسیا و به صورت پراکنده در سایر نقاط جهان دیده می شود. تماس مستقیم با مرغ بیمار یا مدفوع آن و یا گرد و خاک آلوده به مدفوع ممکن است موجب بروز بیماری و احتمالا مرگ در انسان گردد. از آنجائی که در اپیدمی های اخیر، مواردی از ابتلا و فوت انسان ها دیده شده است، اعلام این توصیه ها ضروری به نظر می رسد. هر زمان که اطلاعات بیشتری بدست آید، این توصیه ها تکمیل خواهند شد.
1- برای آنهائی که مرغ ها را معدوم می کنند یا مامور حمل و نقل هستند باید لباس هائی که شخص را محافظت می کند، تهیه نمود.
– لباس های محافظ، ترجیحا لباس سرهم به علاوه پیش بند امپرمابل یا روپوش های جراحی با آستین های بلند که مچبند داشته باشند بعلاوه پیشبند امپرمابل.
– دستکش های لاستیکی محکم مخصوص کار که بتوان آنها را ضد عفونی کرد.
– ماسک های روی بینی که نوع رسپیراتو N95 آن رجحان دارد، اگر این گونه ماسک ها موجود نیست، می توان از ماسک های جراحی به شرط آنکه خوب جذب روی بینی باشند استفاده کرد.
– باید از عینک های محافظ چشم GOGGLES استفاده نمود.
– استفاده از چکمه های لاستیکی یا پولی اورتان که بتوان آنها را ضدعفونی نمود یا روکش کفش یکبار مصرف که بتوان آن را سوزاند، توصیه می شود.
2- تمام کسانی که در تماس نزدیک با پرندگان آلوده بوده اند باید مرتب دستهای خود را با آب و صابون بشویند. کسانی که مامور منهدم کردن مرغ ها هستند یا کار حمل را بعهده دارند پس از انجام کار باید دست های خود را شسته و ضد عفونی نمایند.
3- پس از پایان کشتار مرغ ها باید با رعایت نکات بالا محیط تمیز و ضدعفونی گردد.
4- تمام کسانی که در معرض و تماس با مرغ های بیمار یا فارمی که در آن مرغ بیمار وجود داشته است قرار گرفته باشند باید زیر نظر مسئولین بهداشت قرار داده شوند.
توصیه می شود که داروی (اوسیل تامی ویر) در دسترس باشد تا هرکس از مامورین کشتار، مشکوک به آلوده شدن به ویروس H5N1 گردید و نشانه های تنفسی در او ظاهر شد، بلافاصله به درمانش اقدام شود.
این افراد با واکسنی که سازمان بهداشت جهانی توصیه می نمایند، واکسینه شوند تا از امکان عفونت همزمان آنفلوانزای مرغی و انسانی اجتناب شود و بدین ترتیب از احتمال جابه جائی ژن های ویروس و بوجود آمدن تحت سویه فوق حاد که بتواند در انسان ها گردن نماید، کاسته شود.
علاوه بر زیر نظر گرفتن افراد مامور، خانواده های آنها نیز باید زیر نظر قرار داده شوند. این افراد باید هرگونه اختلال در سلامتشان که شباهتی با آنفلوانزا داشته باشد را به مسئولین بهداشت گزارش نمایند. کسانی که احتمال می رود در صورت ابتلا به آنفلوانزا عوارض سخت و پیچیده در آنها بوجود آید نباید با مرغ های مریض تماس پیدا کنند.
توصیه می شود دامپزشکان و کارگران مامور به طور مستمر از نظر سرمی مورد آزمایش قرار گیرند.
در رابطه و همکاری با آزمایشگاه های تعیین شده باید مرتب نمونه خون و نمونه از لاشه های کالبد گشائی شده حیوانات جمع آوری و برای جدا شدن ویروس تازه به آزمایشگاه فرستاده می شوند.