خلاصه

گرچه داروهای ضد انگلی در انسان و دام سالهای متمادی است که به منظور کنترل بیماریهای انگلی در کشورهای پیشرفته، در حال پیشرفت و کشورهای کم درآمد بطور چشم گیری مصرف می گردد. اما تداوم مصرف داروهای ضدانگلی با دو مشکل اساسی همراه است که عبارتند از مقاومت تدریجی انگل نسبت به دارو و باقیمانده آن در فرآورده های دامی مثل گوشت و شیر و آلوده شدن محیط زیست می باشد. لذا با توجه به نکات یاد شده محققین درصدد برآمدند برای رفع مشکلات حاصله از مصرف دارو از واکسن استفاده نمایند گرچه واکسن های متعارف و واکسن های نوترکیب در جلوگیری از گسترش بیماریهای باکتریائی و ویروسی انسان و دام با نتایج مؤثری همراه بوده و در مورد واکسن های نوترکیب مربوط به بیماریهای انگلی فعالیتهای تحقیقاتی درخشانی تاکنون انجام شده است. ولی نتایج چندان قابل توجهی بدست نیامده است. با وجود این، تعداد محدودی واکسن های تک یاخته ای همانند واکسن های تیلریائی، بابزیائی، کوکسیدیائی، توکسوپلاسمائی و لیشمانیائی به صورت واکسن های تخفیف حدت یافته تهیه و تولید شده است اما مصرف اینگونه واکسن ها هم با مشکلات و موانعی همراه می باشد. در مورد واکسن های مولکولی انگلی نیز واکسن هایی با قدرت ایمنی زائی بالا هنوز تهیه نشده و بررسیها در این مورد ادامه دارد و در شرایط فعلی صرفاً واکسن های ضدکنه مثل تیک گارد (Tick Gard) در استرالیا و گاواک (Gavac) در کوبا و سایر کشورهای امریکای جنوبی  مصرف میشود معذالک باید یادآور شد که موفقیت اینگونه واکسن ها نیز بیش از %35-30 نمی باشد و ضرورت دارد برای تهیه واکسن های مولکولی ضدکنه با کارائی بیش از %35 بررسی های بیشتری انجام پذیرد.

 مقدمه

تاکنون شیمی درمانی به منظور درمان و پیشگیری نسبی بعضی از بیماریهای انگلی و کنترل بیماریهای دامی در مقایسه با مصرف واکسن ها در اولویت بوده است و در واقع معالجه با دارو برای درمان بیماریهای حیوانی و انسانی اقدامی است که هنوز هم مورد توجه می باشد هرچند واقعیت این است که با استفاده از واکسن می توان از گسترش بیماری های واگیر و شایع جلوگیری نمود معذالک استفاده از واکسن از ابتدای قرن بیستم به عنوان یک عامل اساسی و بنیادی در پیشگیری بیماریهای انگلی، جلوگیری از مصرف بی رویه داروهای انگلی و عدم افزایش مقاومت انگل ها در برابر داروهای مصرفی مد نظر قرار گرفت و در واقع می توان اظهار داشت که در کنترل، درمان و پیشگیری بیهاریهای انگلی، استفاده از واکسن، استفاده از دارو و روش های مدیریتی نقش مؤثری دارند.

مقاومت در مقابل داروهای ضد انگلی

به طورکلی مصرف هرنوع دارویی در مدت زمان نسبتاً طولانی و مداوم می تواند مقاومت انگلی را باعث گردد اما مشخص نیست که آیا مصرف دارو باعث ظهور ناگهانی سویه های انگلی مقاوم به دارو می گردد و یا علل دیگری باعث ایجاد این مقاومت می شود. در هرحال علت بروز و ظهور مقاومت دارویی هرچه باشد نتایج نهائی آن ظهور سویه های انگلی مقاوم به دارو است.

نمونه هایی از مقاومت انگلی

• مقاومت آیمریاهای عفونی طیور نسبت به داروهای کوکسیدیواستات به طور وسیعی گسترش دارد و به تأخیر انداختن مقاومت دارویی با تعویض متناوب داروهای ضد کوکسید یا طبق برنامه منظمی ضرورت دارد انجام شود. مقاومت دارویی نسبت به تریپانوزوما و همچنین مقاومت دارویی بابزیاهای سگ نسبت به دی مینازن در آفریقای جنوبی گزارش شده است.

• در انگل های خارجی به خصوص در مورد کنه های بواوفیلوس مقاومت نسبت به سموم گزارش شده و همچنین کنه ها نسبت به اورگانو فسفات ها، پاریتروئیدهای سنتتیک و آمیدین ها مقاومت نشان داده اند. مقاومت کنه ها نسبت به آیورمکتین (Ivermectin) و کنه کش های جدید در برزیل و کلمبیا گزارش شده و امکان دارد مقاومت کنه ها نسبت به این گونه کنه کش ها در کشورهای دیگر نیز گسترش پیدا نماید.
• از طرفی مصرف بالای داروهای ضدانگلی با افزایش باقیمانده دارویی در فرآورده های دامی همراه می باشد و این خود باعث نگرانی شدید مقامات بهداشتی کشورهای مختلف بوده و درصدد هستند که در مصرف این گونه فرآورده ها تجدیدنظر نموده و با همکاری سازمان های دامپزشکی در کاهش مصرف داروهای دامی اقدام نمایند و تأکید بر اینکه مصرف فرآورده های حیوانی حتی الامکان در زمانی باشد که میزان باقیمانده دارویی پائین تر از آستانه مجاز (Safety factor) قرار گیرد. همچنین فضولات دامی همراه با داروهای ضدانگلی و متابولیت های ناشی از آنها در محیط زیست پخش می گردد و گرچه اثر سوء داروها و متابولیت های دفع شده در محیط زیست چندان قابل توجه نیست اما این موضوع می تواند به عنوان یک عامل قابل اهمیت در آینده باعث نگرانی شود.
• با وجود اینکه استراتژی کنترل بیماریهای انگلی ثابت نیست ولی پیشگیری اینگونه بیماریها می تواند به عنوان یک هدف در توسعه دامپروری و افزایش فرآورده های دامی با کیفیت مناسب مدنظر باشد بنابراین اساسی ترین راه برای تأمین این منظور کنترل ایمنولوژی عفونت های انگلی است. سازمانهای بهداشت و خواربار جهانی، سازمان همکاریهای اقتصادی، دفتر بین المللی بیماریهای مشترک به بررسی و تولید واکسن هایی توجه دارند که در حفظ بهداشت انسان و دام نقش مؤثری داشته و از نظر فرآیند تهیه و تولید و کنترل نیز با هزینه های زیادی همراه نباشند.
•  از طرفی ارزیابی مکانیسم بنیادی و اثربخشی داروهای ضدانگلی با مشکلات عدیده ای همراه بوده و در شرایط فعلی اثربخشی داروهای موجود صرفاً برمبنای کاهش یا قطع واکنش های انگلی در دام ارزیابی می­گردند و در واقع مکانیسم اثربخشی آنها چندان مشخص نیست. اما گسترش اطلاعات در سطح مولکولی و اینکه چطور و تحت چه شرایطی انگل در بدن میزبان به صورت زنده و فعال باقی می ماند می تواند در جهت تولید و ابداع داروهای جدید نقش مؤثر و قابل توجهی داشته باشد. ضمناً ضرورت دارد یادآور شود که فرآیند تولید داروهای جدید با هزینه های بالائی همراه بوده و قیمت تمام شده داروها نیز در مقایسه با داروهای فعلی گران تر است و دامدار نیز به دلیل بالا بودن قیمت اینگونه داروها چندان تمایلی به خرید آنها ندارد.

  وضعیت فعلی واکسن های انگلی

با ظهور واکسن های نوترکیب در اوایل سال 1980 خوشبینی عمومی این بود که واکسن های نوترکیب در فاصله زمانی کوتاهی بر علیه بیماریهای انگلی تولید و مورد استفاده قرار خواهند گرفت ولی باید اذعان کرد این خوشبینی زود هنگام خواب و خیالی بیش نبوده است و در شرایط فعلی نیز هنوز هم واکسنهای زنده تخفیف حدت یافته مورد استفاده قرار می گیرند زیرا با تزریق واکسن های زنده انگلی در بدن دام، عفونت انگلی به وجود می آید ولی واکنش های انگلی و حرارتی ایجاد شده در میزبان در حدی است که عوارض جانبی شدیدی نداشته و سیستم ایمنی بخوبی در مقابل انگل ضعیف شده مقاومت نموده و ایمنی لازم برقرار می گردد.

کما اینکه تولید واکسن های تخفیف حدت یافته تک یاخته ای پیشرفت خوبی داشته است و مصرف این گونه واکسن ها به صورت تجاری درآمده و در دسترس می باشد. از طرفی در مورد تولید واکسن های پریاخته ای به خصوص سستدها و کنه ها نیز بررسی هایی در دست انجام می باشد و نتایج به دست آمده نشان داده اند که تولید واکسن های نوترکیب برضد انگل های پریاخته ای با موفقیت نسبی همراه بوده است.

انواع واکسن ها

1- واکسن های تک یاخته ای:

در مورد تک یاخته ای بیماریزا ،از سویه های تخفیف حدت یافته جهت مایه کوبی استفاده می شود تحریک و تهییج ایمنی حمایتی در دامها با نتایج موفقیت آمیزی همراه بوده است. سویه هایی که تاکنون برای مایه کوبی بر ضد تک یاخته ها مورد نظر می باشند عبارتند از:

الف- در مورد مایه کوبی طیور بر ضد ایمریاها از سویه های پیش رس به عنوان واکسن استفاده می نمایند.

ب- استفاده از سویه های تک یاخته ای که چرخه زندگی آنها طوری تغییر یافته که کیست های بافتی تولید نمی گردد همانند فرمهای توکسوپلاسما که در اثر پاساژهای متوالی قدرت بیماریزایی کمتری دارند و به عنوان واکسن از آنها جهت جلوگیری از سقط جنین گوسفندان استفاده می شود.

پ- در مورد بابزیاها: تداوم پاساژ سویه های حاد در حیوانات طحال برداشته شده و تخفیف حدت یافتن آنها باعث تولید سویه هایی از بابزیا میگردد که از آنها بعنوان سویه های واکسن بر ضد بابزیا بیژمینا و بایزیا بویس استفاده می شود.

ج- در مورد تیلریا آنولاتا: تخفیف حدت سویه های حاد از طریق تداوم پاساژ در محیط های کشت نسج و استفاده از این گونه سویه ها که قدرت بیماریزایی آنها ضعیف بوده و قدرت امینی زایی آنها از دست نرفته استفاده می نمایند.

ما امیدواریم در آینده نزدیک در شرکت پسوک واکسن تیلریوز بر ضد تیلریا آنولاتا نیز تهیه و پس از طی مراحل قانونی در اختیار سازمان دامپزشکی قرار داده می شود.

وانگهی می­توان با استفاده از سویه حاد و تزریق هم زمان دارو دامهای حساس به تیلریوز ناشی از تیلریا پاروا را مایه کوبی نمود.

• به غیر از واکسنهای کوکسیدیایی، بیشتر واکسنهای زنده تک یاخته ای به صورت تجاری تولید نمی شوند بلکه بوسیله سازمانهای دولتی تولید و توزیع می گردند و علت آنهم شاید اقتصادی نبودن آنها باشد از طرفی تعداد زیادی از واکسنهای ضد تک یاخته ای که مبنای تهیه و تولید آنها انگلهای کشته یا قسمت تصفیه شده ­ای از آنتی ژنهای ایمنوژن مربوط به تک یاخته می باشد در دسترس قرارگرفته اند مثلا واکسن کشته تهیه شده از تاکی زوئیتهای نئوسپورا کانینم باعث کم کردن یا قطع سقط جنین نئوسپوریایی در دامهای حساس می گردد .
•  با استفاده از آنتی ژنهای قابل حل بدست آمده از یک یا چند گونه بیماریزای بابزیا، واکسنهایی تهیه شده که در سگهای مایه کوبی شده، از آلودگی مجدد آنها به سویه های حاد جلوگیری مینمایند و در واقع در صورت آلوده شدن به سویه های حاد واکنش های حرارتی و انگلی چندان قابل توجهی ندارند.
•    به طور کلی باید اضافه نماییم که بر ضد بیماریهای تک یاخته ای واکسنهایی بر مبنای تجربه ( واکسنهای نسل اول) تهیه و نتایج نسبی خوبی نیز از مصرف آنها بدست آمده است از طرفی برای این گونه بیماریها، واکسنهای نوترکیب با پروسه تولید آسانتر و قدرت ایمنی زایی بیشتر تولید و در دسترس قرار گرفته اند به عنوان نمونه واکسنهای ژیاردیا و بابزیا و لیشمانیا هستند که بر مبنای استفاده از آنتی ژنهای بدست آمده  از کشت آنها در محیط کشت نسج به صورت واکسنهای نوترکیب تولید شده ا ند و در آینده نزدیکی احتمال دارد واکسن نوترکیب بر ضد تیلریوز ناشی از گونه های مختلف تیلریا (تیلریا آنولاتا، تیلریا پاروا و گونه های دیگر تیلریا) نیز تهیه و در دسترس قرار گرفته شود.
•  واکسنهایی بر ضد ژیاردیا در سگ و گربه تهیه شده اند و سگهای واکسینه در صورت آلوده شدن به سویه های حاد ژیاردیا علائم کلینیکی خفیفی را نشان داده و در آنها کیست ژیاردیا تشکیل نمی گردد این گونه واکسنها به صورت تجاری نیز در دسترس هستند.
• واکسنی بر ضد لیشمانیوز ناشی از لیشمانیا انفانتوم در سگ با استفاده از فوکوز و مانوز لیگاند[1] لیشمانیا انفانتوم ، تهیه شده است.
• بالاخره واکسن نوترکیب کوکسیدیوز با استفاده از آنتی ژنهای گامتوسیت ایمریا ماکزیما تهیه و در دسترس قرارداده شده است.

2- واکسنهای ضد کرمی:

واکسن تهیه شده بر ضد کرم دیکتیوکاولوس ویوی پاروس اولین واکسنی است که بر ضد انگلهای پریاخته ای تهیه شده و هنوز هم در شرایط فعلی در اروپا مصرف میگردد. این واکسن از اشعه دادن لارو شماره سه (L3 Larva )  کرم مزبور تولید شده و لارو اشعه دیده به کرم بالغ تبدیل نمی گردد و در واقع تزریق واکسن ایمنی نسبی را در دام ایجاد می نماید.

بر ضد نماتود روده ای سگ آنسیلوستوما کانینم Ancylostoma Caninum و نماتدهای معدی- روده ای دامهای مختلف با روش اشعه دادن لارو ها واکسنهایی تهیه شده است ولی اینگونه واکسنها دامها  را بر ضد عفونت انگلی حمایت نمی نمایند هنوز واکسنهایی تهیه شده  به روش مزبور تجاری نشده اند از طرفی لازم به یادآوری است که تهیه و تولید این گونه واکسنها بسیار مشکل می باشد.

واکسنهای نو ترکیب موثری بر ضد سستدهایی مثل تنیا اویس (Taenia ovis) تنیاساژیناتا (T.Saginata) , تنیاسولیم (Taeina Solium) و اکینوکوکوس گرانولوزیس(Echinococus granulosis)  بر مبنای استفاده از آنتی ژنهای مرحله انگلی این گونه کرمها تهیه شده و مصرف این گونه واکسنها مانع چسبندگی کرمها به جدار روده می گردند. ضمناً یاد آورد می شود اگرچه بر ضد سستد تنیا اویس نیز واکسن تهیه شده و در استرالیا و نیوزلند ثبت شده است ولی هنوز این واکسن تجاری نشده است.

در هرحال اینگونه فعالیت ها در مورد تهیه واکسن بر ضد کرم های بیماری زا نشان دهنده این است که تولید واکسن مطمئن با اثر حمایتی بالا بر ضد انگل های پریاخته با استفاده از آنتی ژن های نوترکیب نیاز به تداوم بررسی ها دارد. تعدادی از واکسن های نوترکیب که در مراحل اولیه و به طور خالص مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته و قدرت ایمنی زائی آنها شناسایی شده است عبارتند از:

1- در مورد کرم همونکوس، واکسن هایی به نام H11 و H-gal-GP تهیه شده است.

2- درمورد استراتاژیا استراتاژیا (Ostertagia  Ostertagia ) ( از مشتقات ناشی از مواد ترشحی-دفعی انگل واکسن های نوترکیب تهیه نموده اند.

3- در مورد فاسیولا هپاتیکا واکسن هایی با کاتپسین ال پروتئیناز همراه با هموگلوبین

(Cathepsin L proteinases and with hemoglobin) تهیه شده است.

با کم شدن تخم ریزی کرمهای موجود در بدن دام و انسان به میزان 90-60% پس از استفاده از اینگونه واکسن ها مشخص می گردد که اثربخشی یا قدرت ایمنی زائی آنها در میزبان های واکسینه به مراتب بیشتر از بکارگیری روشهای کنترلی است که بر مبنای تجزیه و تحلیل های اپیدمیدلوژی پیش بینی شده است.

در هر حال در مورد واکسن های نوترکیب کرمی گروهی معتقدند که اثربخشی این گونه واکسن ها نمی­تواند چندان با اطمینان همراه باشد و ضرورت دارد بررسی های بیشتری برای اثربخشی مؤثر آنها انجام شود.

3- واکسن های ضد کنه

واکسن تهیه شده بر ضد کنه های بواوفیلوس میکروپلوس (Boophilus microplus)  یک نوع واکسن نوترکیب است که از پروتئین های سطح خارجی دیواره روده کنه تهیه شده است. اینگونه پروتئین های موجود در دیواره روده کنه امکان دارد در عفونت های طبیعی تحت تأثیر جواب های ایمنی قرار نگیرند و یا اینکه شناخته نشوند. واکسن تهیه شده از اینگونه پروتئین ها در استرالیا به نام تیک گارد و در کوبا به نام گاواک (Gavac) نامیده می شود. استفاده از اینگونه واکسن ها باعث تولید پادتن های اختصاصی می گردد و کنه ها با خوردن خون دام واکسینه آنها را وارد بدن خود می نمایند در نتیجه لاروها، نوچه ها و بالغهای به دست آمده از تخم کنه های خون خورده می توانند در کاستن گسترش و انتقال بیماری نقش داشته باشند. ضرورت دارد استفاده از این گونه واکسن ها با مصرف سموم ضد کنه همراه باشد و یا به عبارت دیگر می­توان یادآور شد که تنها تاثیر قابل توجه این گونه واکسن­ها در کم کردن مصرف سموم ضد کنه میباشد که این خود از نظر اقتصادی حائز اهمیت است.

مایه کوبی دامها با واکسن نوترکیب بواوفیلوس میکروپولوس بر ضد کنه بواوفیلوس آنولاتوس (Boophilus annulatus) هم ایمنی لازم را ایجاد می نماید. جهت استفاده از این واکسن بر ضد گونه های جنس هیالما در مؤسسه رازی فعالیت هائی انجام شد ولی نتایج به دست آمده چندان قبل توجه نبوده است و ضرورت دارد تأثیر این واکسن برضد گونه های جنس هیالما و ریپیسفالوس مجددأ تکرار شود. زیرا در ایران کنه های مشکل ساز بیشتر کنه های جنس هیالما و ریپیسفالوس هستند.

از طرفی در مورد واکسن های ضدکنه بکارگیری چند آنتی ژن نوترکیب در مقایسه با استفاده از یک آنتی ژن نوترکیب در پروسه تهیه  واکسن امکان دارد با نتایج بهتری همراه باشد و مراکز تحقیقاتی بررسی های مؤثری را در مورد استفاده از چند آنتی ژن نوترکیب در تهیه واکسن های ضد کنه در دست انجام دارند.

عوامل دیگری که در پیشبرد فعالیت های مربوط به واکسن دخالت دارند

1- ناقلین گوناگونی که در معرفی آنتی ژن های ایمنوژن دخالت دارند.

علت دیگری که همراه با پروتئین های ایمنوژن در ایجاد ایمنی حفاظتی نقش اساسی دارد مسیری است که این آنتی ژن ها بوسیله ناقلین گوناگون میکروبی به جایگاههای اختصاصی میزبان معرفی و مورد استفاده قرار می گیرند. مثلاً سالمونلا  اس پی پی (Salmonella SPP)   به عنوان ناقل میکروبی در ارتباط با آنتی ژن های آیمریای موجود در اپی تلیوم روده مورد استفاده قرارگرفته است.

ادغام ژنهای کدکننده مولکولهای آنتی ژن های ایمنوژن با یاور و یا با تغییر دهنده های فعالیت های ایمنی بطور وسیعی در جهت بهتر کردن اثربخشی واکسن های نوترکیب مورد استفاده قرار می گیرند. از طرفی لازم به یادآوری است که برای درک یا تفهیم اینکه چطور انگل ها از جواب های ایمنی در امان هستند یا به عبارت دیگر از تاثیر جواب های ایمنی فرار می کنند بررسی های مورد نیاز باید ادامه یابد.

2- تاکنون در کشورهای پیشرفته بیشترین خسارت ناشی از بیماریهای مزمن انگلی بوده و هدف مراکز تولید کننده دارو بیشتر بالا بردن فروش دارو و افزایش درآمد حاصله می باشد و به مهار کردن بیماری و برطرف کردن عوارض ناشی از بیماری آنطوریکه باید و شاید تمایلی ندارند وانگهی مصرف زیاد داروها بخصوص آنتی بیوتیک­ها باعث افزایش مقاومت میکروارگانیسم های بیماری زا و ظهور جمعیتی از انگل های مقاوم در دام شده و وجود آنتی بیوتیک ها و سایر داروها در اندامهای مختلف دام می توانند تهدیدی برای بهداشت انسان باشند بنابراین توجه محققین در این است که حتی الامکان از  مصرف داروها و آنتی بیوتیک ها کاسته شود و یکی از راههای مناسب برای این منظور استفاده از واکسن می باشد مشروط بر اینکه:

1- قیمت تمام شده واکسن متعادل باشد.

2- نگهداری واکسن با مشکلاتی همراه نباشد.

3- واکنش های واکسن چندان شدید نباشد.

4- دفعات مایه کوبی زیاد نبوده بلکه بهتر است بیش از یک بار نباشد تا اینکه هزینه های تزریق و خدمات دامپزشکی به حداقل برسد.

5- برنامه مایه کوبی نقش محدود کننده ای در برنامه مدیریت فارم نداشته باشد.

–         به عنوان مثال روش متعارف و سنتی و تسلیم واکسن زنده کوکسیدیوز از طریق آب آشامیدنی یا اسپری کردن واکسن در غذا می باشد و برای تسهیل در مدیریت تولید جوجه های گوشتی ترجیح داده می شود این واکسن ها به صورت اسپری در همان روز اول مصرف گردند و در آینده تجویز واکسن در تخمدان (in ovo) می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

6- جهت جایگزین کردن سرنگ در واکسن هایی که از راه تزریق مصرف می گردند، بررسی هایی در دست انجام است و حتی توصیه می­شود در صورت امکان واکسن های متعارف از راههای خوراکی و مخاطی مورد استفاده قرار گرفته شوند.

–         میکروسفرها  (Microspheres)، لیپوزم­ها (Liposomes)، پمپ­ها (Pumps) و یا قرار دادن واکسن در محل مشخص می توانند جهت ارائه و مصرف واکسن مورد استفاده قرار گرفته شوند.

برخلاف تفکر قدیمی تداوم ارائه واکسن به میزبان حساس (روبرو شدن دائم مواد ایمنوژن با میزبان حساس) در برقراری ایمنی کامل و جابجایی ایزوتایپ ها و همچنین تداوم ایمنی به مدت طولانی نقش مؤثر و فعالی دارند.

7- با توجه به اینکه تلاش در این است که دامهای پرواری در فاصله زمانی کوتاهتری روانه کشتارگاه بشوند بنابراین در مورد واکسن های دامپزشکی تزریق یکبار و یا مصرف یک دز واکسن برای یکبار در طی زندگی فعال دام بیشتر مورد توجه می باشد.

موانعی که در تولید گسترش واکسن های انگلی نقش دارند 

گرچه در حقیقت تولید و گسترش واکسن ها خیلی دیرتر از داروها شروع شده است معذالک عوامل متعددی در کاستن سرعت پیشرفت تولید واکسن ها بی تأثیر نبوده است و به همین دلیل از سال 1990 در مورد تولید مجاز داروها و واکسن های دامپزشکی در اروپا قوانین و ضوابط مدونی را ارائه نمودند. وانگهی برخلاف باکتری ها و ویروسها حتی در ساده ترین انگل ها ویژگی­های بیولوژی و چرخه زندگی آنها بی نهایت پیچیده بوده و در مورد ارتباط بیولوژی انگل با میزبان و علل ضعف و حدت واکنش های حرارتی و انگلی در دام و ظهور و بروز واکنش های ایمنی در دام آلوده آن طوری که باید و شاید اطلاعات قابل توجهی در دسترس نیست بنابراین گوناگونی خواص بیولوژی و پیچیدگی چرخه زندگی انگل ها می تواند سسیستم ایمنی میزبان را با مجموعه ای از آنتی ژن های متغییر انگلی روبرو نماید و در واقع ویژگی های متعدد بیولوژیکی انگل باعث تداوم گوناگونی آنتی ژن های موجود در یک انگل می گردد زیرا:

اولاً: تعدادی از انگل ها واجد فاز تکثیر جنسی هستند که با مبادله ژنتیکی فرم های اولیه جنسی و فرم های بعدی همراه می باشد و در نتیجه فرم های ثانوی و نهائی واجد ویژگیهای ژنتیکی و فنوتیپی فرم های اولیه نیز می باشند و در نهایت تعدادی از گونه های انگل از نقطه نظر ژنتیکی می توانند مولکولهای گوناگون مشخص و اختصاصی مربوط به هر مرحله از زندگی انگل را ظاهر نمایند (کد نمایند) به عبارت دیگر داشتن چنین توانائی به انگل ها اجازه می دهد که از تأثیر جواب های ایمنی میزبان آلوده در امان بوده و به حیات خود در بدن میزبان ادامه دهند.

ثانیاً: هرگاه میزبان با تعداد زیادی از انگلهای مختلف آلوده گردد،انگلها در طی تداوم چرخه زندگی خود با ارائه ژنهای مختلف و متمایزی روبرو بوده و می توانند در ارتباط این انگلها با یکدیگر و با میزبان اصلی و ادامه حیات انگل در دام نقش داشته باشند.

به علاوه محل قرارگرفتن انگل در اعضای مختلف بدن دام وانسان می تواند در تاثیر جوابهای ایمنی میزبان و تولید واکسن نقش داشته باشد به عنوان مثال خیلی از انگلهای روده ای- معدی مهاجم نیستند و تنها در دستگاه گوارش زندگی می نمایند و ارتباط آنها با میزبان ارتباط باپوشش اپی تلیال روده می باشد.

 نظر به اینکه بیشتر بررسیها در ارتباط با معیارهای عمومی بیوتکنولوژی و بر مبنای تجربی بوده است لذا ضرورت دارد تأکید نمائیم که در ارتباط با ایمنی همورال ،ایمنی سلولی به خصوص ایمنی مخاطی در مورد انگلهای روده­ ای – معدی تحقیقات بنیادی مورد نیاز است گرچه به وضوح می توان گفت که با تغییرات ژنیتیکی میکروارگانیسم ها اصلاح تولید بعضی از واکسنهای انگلی امکان پذیر می باشد معذالک در شرایط فعلی اذعان می نمائیم که تولید واکسنهای نو ترکیب انگلی باز هم با مشکلاتی همراه میباشد .

بطور کلی واکسن های انگلی میتوانند یک نقش حمایتی ضعیفی داشته باشند و قدرت ایمنی زایی آنها صرفا” در مقابل یک گونه یا یک سویه از گونه محدود می شود. در صورتیکه برعکس در بیشتر موارد اثرات درمانی دارو در روی انگلهای متعدد مورد قبول است و برهمین مبنا گروهی از محققین درصدد هستند واکسنهایی تهیه نمایند که بر ضد چند گونه انگلی موثر باشند .

وضعیت بازار در ارتباط با داروها و واکسن ها و نقش آنها در کنترل بیماری

وضعیت بازار برای فرآورده های بیولوژیکی که از انگلها تهیه میشوند چندان جالب توجه نیست زیرا ویژگیهای تجارتی واکسن ها به عواملی چون قیمت تمام شده تولید ، شرایط نگهداری، حمل و نقل و مدت زمان پایداری واکسن بستگی دارد از طرفی باید توجه نمود که مصرف داروها امکان دارد با اثربخشی حدود 100% همراه باشد ولی در مورد واکسن ها و تاثیر آنها متقاعد کردن مصرف کنندگان بخصوص دامداران تا حدودی مشکل می باشد زیرا باید به آنها توضیح داد که گرچه ممکن است اثربخشی واکسن 100% نباشد ولی موثّر بودن واکسن حتی کمتر از 100% هم میتواند بیماری را کنترل نماید بعلاوه وقتیکه مدت زمان حق انحصاری تعداد زیادی از داروهای انگلی به اتمام میرسد بازار به نفع مراکز تولید داروهای ژنریک گسترش پیدا مینماید ولی سرمایه داران در مورد ابداع داروهای جدید ، سرمایه خود را صرف نمی نمایند .

دلایل زیاد و گوناگونی برای اثبات این مطلب توسط تولیدکنندگان ارائه میگردد زیرا ابداع یک دارو یا واکسن جدید نیاز به بررسیهای طولانی دارد و از نظر اقتصادی برگشت سرمایه در فاصله زمانی کوتاه و سریع انجام نمی گیرد .

–         از طرفی لازم به یادآوری است که پیشرفت علوم و تکنولوژی و حتی بعضی مواقع تمایلات سیاسی و فشارهای اقتصادی میتوانند زمینه ساز تولید واکسنهای جدید باشند.

–         در شرایط فعلی واکسن های انگلی در مقایسه با استفاده از دارو جهت درمان با هزینه بیشتری همراه می باشند معذالک در بعضی موارد بعلت عدم تاثیر دارو در روی انگل استفاده از واکسن بیشتر مورد توجه میباشد مثلا” در مورد کوکسیدیوز جوجه های گوشتی عدم تاثیر دارو و مقاومت گونه های ایمریا نسبت به دارو به ثبوت رسیده است و برای طولانی کردن زمان بروز سویه های مقاوم به دارو توصیه می شود .

درمان با کوکسیدیوز ( استفاده از کوکسیدیواستاتها ) و مایه کوبی بر ضد کوکسیدیوز بطور متناوب انجام شود از طرفی مایه کوبی با ایمریاهای زنده میتواند باعث گردد که سویه های حساس به واکسن جایگزین سویه های فیلدی بشوند و باید تاکید نمائیم که مصرف واکسن کوکسیدیا بطور انبوه و مداوم احتمالا” میتواند جایگزین مصرف کوکسیدیواستاتها شود .

–         نمونه دیگری که قابل توجه میباشد ، تجزیه و تحلیل واکسن های تهیه شده ، برضد کنه ها بخصوص بواوفیلوس میکروپولوس و بازنگری اثرات واکسن در گسترش یا عدم گسترش این گونه واکسن ها میباشد . همانطوریکه قبلا” توضیح داده شد مصرف واکسن برضد کنه میتواند از نظر اقتصادی قابل توجه باشد و با تجویز این گونه واکسنها از مصرف سموم حشره کش به نسبت قابل توجهی کاسته شده و ضمنا” مقاومت کنه ها نسبت به سموم در مدت زمان طولانی تری ظاهر می گردد .

–         وانگهی همانطوریکه قبلا” نیز توضیح داده شده است واکسنهای نوترکیب برضد همونکوزیس موثر هستند. این نوع واکسن ها در آفریقا مورد ارزیابی قرار گرفته و مایه کوبی با این نوع واکسن ها از میزان تخم ریزی و خروج تخم تا حدود82% کاسته شده و همچنین در کم کردن میزان کم خونی و مرگ ناشی از همونکوزیس هم موثر بوده است . بنابراین به نظر می رسد که مایه کوبی بر ضدهمونکوزیس میتواند بطور قاطعی از وابستگی به داروهای ضد انگلی جلوگیری نماید و در صورت نیاز به مصرف توام دارو و واکسن مقاومت داروئی هم به حداقل ممکنه میرسد و یا به عبارت دیگر ظهور مقاومت داروئی طولانی تر می گردد .

نتایج کلی   

بطور کلی باید قبول نمائیم که با وجود ظهور مقاومت داروئی هنوز هم برای مدت طولانی به داروهای ضد انگلی نیاز داریم . تداوم مقاومت داروئی ، باقیمانده دارو در فرآورده های حیوانی ( گوشت و شیر ) و عدم ابداع داروهای جدید مهمترین دلایلی هستند که جهت تولید واکسن های انگلی باید هر چه بیشتر بررسی ها ادامه یابد و در عین حال باید تاکید نمائیم که فعلا” نمیتوان از مصرف داروهای ضدانگلی چشم پوشی نمود و استفاده توام دارو و  واکسن در کنترل بیماریهای انگلی ضرورت دارد و ابداع و تولید واکسن های موثر بمیزان کافی میتواند به تدریج جایگزین داروهای انگلی بشود .