سخت پوستان (Crustacea) ، بزرگترین رده از شاخه بند پایان (Arthropoda) بوده که بیش از 42 هزار گونه در آن جای دارند. خانواده پنائیده (Penaeidae)، بزرگترین خانواده سخت پوستان هستند که در این خانواده ، 12 جنس قرار دارند که 80 % آنها از نظر تجاری مهم بوده و بنام میگو (Shrimp) معرفی می گردند. بدن میگوهای پنائیده دراز و خمیده می باشد. طول بدن آنها متفاوت و گاهی تا 250 میلی متر و وزن آنها تا بیش از 300 گرم نیز می رسد. بدن آنها از دو قسمت سر سینه و شکم تشکیل شده است . رنگ بدن نیز در بین گونه ها از تنوع زیادی برخوردار است و از سفید متمایل به سبز–خاکستری در میگوی سفید و در میگوی هندی از سفید تا صورتی و در میگوی ببری تا سبز تغییر میکند . رنگ بدن در بین افراد متعلق به یک گونه نیز ثابت نبوده و بسته به شرایط محیط زیست آن از قبیل درجه حرارت، درجه شوری، مواد غذایی، رنگ محیط و ابتلا به بیماری ها ممکن است کاملاً تغییر نماید .
چرخه زندگی میگو:
همانطور که در عکس زیر نمایش داده شده چرخه زندگی میگو شامل این مراحل می باشد: تخم ، لارو (ناپلی، پروتوزوآ ، مایسیس) پست لارو ، میگوی جوان و میگوی بالغ.
تخم ریزی
فرآیند تخم ریزی معمولاً در چند دقیقه و عمدتاً در ساعات 22:30 تا 30 دقیقه بامداد انجام میشود. قبل از شروع به تخمریزی، میگوی ماده در کف تانک تخم ریزی قرار گرفته و استراحت میکند. پس از آن با یک حرکت آرام به سمت بالا شنا میکند و همزمان قسمت تنه را خم میکند و در حین شنای آرام، تخمکها را در محیط آب رها میکند. همزمان با رها سازی تخمکها در آب و با حرکت پاهای شنای خود، تخمکها و اسپرمها را به سرعت با هم مخلوط میکند. لقاح خارجی است و در محیط بیرون انجام میشود. اما در جهت افزایش درصد لقاح، میگو استفاده از پاهای قدم زن، اقدام به ایجاد یک محیط تقریباً بسته تحت عنوان اطاقک لقاح Fertilization Chamber مینماید. اسپرماتوزئیدهای خارج شده از اسپرماتوفور و تخمکها وارد این محفظه شده و قبل از اینکه در محیط آب پراکنده شوند، لقاح رخ میدهد.
انکوباسیون تخم
پوشش ژلهای اطراف تخم در مدت 40-30 دقیقه بعد از تخم ریزی ناپدید میشود و تخم شکل کروی به خود میگیرد. در این زمان سلول جنینی شروع به اولین تقسیم مینماید. 2/5-2 ساعت بعد از تخمریزی در اطراف جنین یک غشاء تکامل یافته ایجاد میگردد. زمان تخم گشایی 14-12 ساعت بعد از تخم ریزی است. اولین مرحله لاروی پس از خروج تخم تحت عنوان ناپلیوس I نامیده میشود.
مرحله ناپلیوس
اولین مرحله لاروی بعد از تخم گشایی ناپلیوس نام دارد که خود شامل 6 زیر مرحله است در این مرحله لارو پنج مرحله پوستاندازی دارد و بعد از پوست اندازی ششم وارد مرحله بعدی لاروی میشود. اندازه ناپلیوسها بین 0/32-0/28 میلیمتر است و بدن آنها یک قطعهای است.ناپلی دارای سه زوج زائده است زوج اول جلوی دهان قرار دارد و بعداً تبدیل به آنتنول میشود. زوج دوم در کنار دهان قرار دارد و در حیوان بالغ تبدیل به آنتن میشود. زوج سوم زوائد که تبدیل به آروارههای پایینی میشود. ناپلیوس بعد از خروج از تخم به مدت 4-3 دقیقه ساکن است سپس به صورت پراکنده حرکاتی از خود نشان میدهد. بعد از 20 دقیقه حرکات آن تند میشود و نسبت به نور واکنش نشان میدهد. ناپلی فاقد حفره دهانی و مخرج است و برای تغذیه از باقیمانده زرده استفاده میکند. در زیر مرحلههای ناپلی، پوستاندازی مکرر و افزایش طول، افزایش تعداد مویچهها بر روی اندام ، افزایش دو شاخه شدن قسمت انتهایی و تکامل زوائد شکمی صورت میگیرد. در پایان این مرحله طول ناپلی تقریباً 500 میکرون است. پوستاندازی ششم و ورود به مرحله بعدی یعنی پروتوزوآ 36-30 ساعت بعد صورت میگیرد. در پایان این مرحله تعداد زوائد لارو به هفت زوج میرسد.
مرحله پروتوزوآ
در این مرحله سه بار پوست اندازی می کند. بعد از پوست اندازی سوم که حدوداً 6 روز به طول میانجامد لارو از این مرحله عبور میکند. یکی ازمهمترین مسائل مورد توجه در این مرحله، شروع تغذیه میگو است رفتار شنای میگو دچار تغییراتی میشود و میگو شنای ممتد پیدا میکند و بدین وسیله به جستجوی غذا میپردازد. نوزاد میگو در این مرحله قادر است از ذرات غذایی معلق و پلانکتونهای موجود در آب که اندازه آنها بین 30-3 میکرون است، تغذیه کند. اولین مرحله پروتوزوآ که Z1 نام دارد، فاقد چشم مرکب است و در خاتمه مرحله Z1، چشم مرکب پدیدار میشود. همچنین در این مرحله نیمه انتهایی بدن که بعداً به بخش شکم تبدیل خواهد شد، بصورت 6 قطعهای، کاملاً دراز، استوانهای و باریک است و فاقد پوسته سخت خارجی میباشد. تلسون در این مرحله کاملاً رشد کرده و بدن قابل تفکیک به دو بخش اصلی است. در مرحله Z2 چشمها کاملاً برجسته میشود. و بر روی پایههای چشمی قابل تشخیص است. روستروم رشد میکند که در قسمت جلوی کاراپاس قابل مشاهده است .
مایسیس
نوزاد میگو پس از پوستاندازی نهم خود وارد این مرحله میشود. در این مرحله نوزاد میگو کمکم حرکت به سمت کف و بستر را شروع میکند. در محیط طبیعی مایسیس از زئوپلانکتونها تغذیه میکند. این مرحله دارای سه زیرمرحله است و حدوداً سه روز به طول میانجامد. در آخرین زیرمرحله پاهای شنا کاملاً رشد یافته و بندبند میشود و گاهی لاروها در این مرحله کاملاً در بستر ساکن می شوند.
مرحله پستلاروی (پس نوزادی)
نوزاد میگو در این مرحله به شکل موجود بالغ است. اگر چه هنوز اندازه آن کوچک است مرحله پلانکتونی چرخه زندگی آن به اتمام رسیده است و طی حرکات مهاجرتی خود به آبهای کم عمق ساحلی رسیده است. رنگ بدن آن شفاف است و از غذاهای جانوری مانند روتیفر، ناپلی آرتمیا و سایر پلانکتونهای جانوری استفاده میکند. تعیین مراحل پستلاروی براساس روزهایی که نوزاد میگو در این مرحله سپری میکند، تعیین میشود. بتدریج که بر عمر پست لارو اضافه میشود، از شفافیت بدن کاسته شده و رنگ آن تیرهتر میگردد. نوزاد پست لارو قابلیت تحمل شرایط نامناسب محیطی را دارد و به همین دلیل نوسانات شوری و دما موجود در زیستگاههای ساحلی را به راحتی پشت سر میگذارد. دلایل مختلفی برای تمایل پست لارو به زیست در این مناطق بیان شده است که میتوان به مواردی همچون غریزه طبیعی، جریان جزر و مد، وزش باد و نیز شنا میگو نسبت داد. در ادامه مراحل تکاملی و زمانی که بچه میگو کاملاً به والدین خود شبیه شد، وارد مرحله جوانی میشود. در این مرحله بچه میگوها به صورت تودههای بزرگ، حرکت به سمت دهانه خورها و خلیج را شروع کرده و به سمت مناطق عمیقتر برمیگردند. در انتها این مسیر مهاجرتی میگوها به مرحله پیش بلوغ میرسند. در مرحله جوانی فرمول دندانی روستروم کامل میشود و بچه میگو تمام خصوصیات میگو بالغ بغیر از اندامهای تناسلی را دارد و میگوی بالغ پس از جفتگیری و تخمریزی مناطق عمیق یک چرخه جدید زیستی را پایهگذاری میکند. بقیه مراحل زندگی میگو در این مناطق سپری میشود.
در اشکال زیر قسمتهای بدن میگو نمایش داده شده است:
قسمت سر سینه (Cephalothorax)
دو جفت آنتن دارد که دارای وظیفه حسی – تعادلی می باشند. ضمائم دهانی شامل ماندیبول و ماگزیلا می باشند که بترتیب در گرفتن غذا و تنفس نقش دارند. پایه چشم ها بر روی اولین قطعه سری قرار گرفته است که در انتهای آن یک چشم مرکب قرار دارد.
پرئوپودها (pereiopods) شامل 5 جفت می باشد که دو جفت اول آن در بخش انتهایی دارای بخشی گیره مانند بنام انبرک می باشد که به کمک این انبرکها به تغذیه جانور کمک می کند و از آن بعنوان چنگال برای غذا خوردن استفاده میکند که به آن Pereiopods Chelipeds یا Chelipeds گفته می شود و بقیه پاها که Pereiopods نامیده می شوند ، فاقد انبرک بوده و بخش انتهایی آنها به ناخن ختم می شود و وظیفه آنها حرکت بر روی بستر و کمک به حفر گودال جهت فرو رفتن در بستر می باشد.در تصویر زیر Pereiopod ها مشخص شده اند.
کاراپاس که یکپارچه بوده و سطوح پشتی و جانبی را حفاظت می کند و در شکل زیر نیز نمایش داده شده است.
در انتهای قسمت جلوئی بدن، زائده نوک تیزی بنام روستروم (Rostrum) قرار دارد که در لبه های آن دندانه هایی وجود دارد که کلید تشخیص انواع گونه ها می باشد.
قسمت شکمی:
(Abdomen) قسمت شکم:
این بخش از شش بند تشکیل شده است. این بخش شامل pleopods یا Swimmerets (پاهای شنا) میشود که برای شنا کردن و کمک به تنفس بوده و در جنس ماده برای کمک در نگهداری و باروری و آزاد کردن تخمها نیز بکار گرفته میشوند.
بخش انتهائی شکم شامل Telson و دو جفت Uropod می باشد.
Uropod ها در هنگام شنا وظیفه سکان کشتی یا فرمان را بعهده دارد و جهت شنای میگو را مشخص میکند که در این شکل مشخص شده است.
Telson در واقع مقعد جانور محسوب میشود و به شکل زیر می باشد.
دستگاه گردش خون:
دستگاه گردش خون در میگوها از نوع باز بوده و از چهار بخش اصلی سینوسها، قلب ، سرخرگها و کانالهای خونی تشکیل می شود. قلب در میگو بصورت توده ای عضلانی و به شکل نامنظم می باشد. بافت خونی میگوها بی رنگ بوده و شامل پلاسما، گلبول سفید و رنگدانه های تنفسی (هموسیانین) می باشد . هموسیانین بی رنگ است و در ترکیب بااکسیژن رنگ آن به آبی تغییر می کند .
دستگاه تنفسی:
آبششها در دو ردیف طولی، در دو طرف ناحیه سینه ای و در حفره ای که بوسیله کاراپاس پوشیده می شود قرار دارند. هر آبشش از یک محور مرکزی که در طول آن صفحات آبششی قرار گرفته اند تشکیل می شود و این صفحات دارای بریدگیهایی می باشند که به شکل شاخه های درخت نمایان می شوند و از اینرو به آن Dendrobranchiate می گویند. در هر طرف بدن حداقل 6 سری برانشی وجود دارد.
دستگاه گوارش:
این دستگاه شامل لوله گوارشی طویلی است که از دهان تا مخرج جانور امتداد دارد. بخش پیشین این لوله شامل شکاف و حفره دهانی، اندام های گیرنده و خردکننده غذا، مری و معده می باشد که وظیفه آنها گرفتن و خرد کردن مواد غذائی است .بخش میانی وظیفه هضم شیمیائی و جذب مواد غذائی را برعهده دارد. وظیفه بخش انتهائی هدایت و شکل دادن به مدفوع است. در بخش قدامی و میانی لوله گوارشی آنزیم های مختلفی ترشح می شود که به هضم غذا کمک می نمایند .
روده ها از سه قسمت قدامی،میانی و خلفی تشکیل شده اند.
هپاتوپانکراس بعنوان اندام ترشحی (آزاد کننده برخی از آنزیم های گوارشی)، ذخیره کننده (چربی ها و برخی از عناصر نظیر کلسیم) و خونساز دارای یک ارتباط ساختمانی و فیزیولوژیکی با لوله گوارشی می باشد و در قسمت روده میانی قرار دارد.
دستگاه دفع:
در میگوها شامل یک جفت غده آنتنی یا غده سبز (Green (or Antennal) Gland ) است (درشکل مشخص شده است)که در قاعده هر یک از دومین جفت آنتن ها واقع شده اند. وظیفه این دستگاه دفع مواد زائد و کمک در فرایند تنظیم اسمزی است. با توجه به اینکه در موقع پوست اندازی مقدار زیادی مواد ازته و معدنی با پوسته جدا شده و دفع می شوند. لذا پوست اندازی را می توان نوعی مکانیسم دفعی تلقی نمود .
دستگاه عصبی :
این دستگاه شامل یک طناب عصبی و مجموعه ای از گره های عصبی ((Ganglion می باشد که شامل سه گروه عقده های فوق مری ، عقده های زیر مری و عقده های عصبی می باشند. انتهای رشته عصبی در تلسون و اروپودها انتشار می یابد.
دستگاه تولید مثل:
در بیشتر گونه ها، جنس نر و ماده از هم جدا هستند. در خانواده پنائیده، همه میگوها از ابتدا جنسیت مشخصی دارند ولی در گونه هایی همانند پاندالوس (Pandalus) ابتدا نر بوده و بعداً به ماده تغییر جنسیت می دهند. دستگاه تولید مثل ماده شامل تخمدانها، مجرای تخمک بر، منفذ و قسمت خارجی دستگاه تناسلی یا تلیکوم(Thelycum) می باشد. بر اساس شکل تلیکوم ، میگوهای پنائیده به دو گروه تلیکوم باز و تلیکوم بسته تقسیم می شوند. وظیفه تلیکوم نگهداری اسپرماتوفورهایی است که حین عمل جفت گیری از میگوی نر به میگوی ماده منتقل شده است.
دستگاه تولید مثل نر شامل یک جفت بیضه، لوله های اسپرم بر، آمپول انتهایی و قسمت خارجی دستگاه تناسلی یا پتاسما (Petasma) می باشد.
دكتر مريم معتمد
گروه تحقیقات وتوسعه
موسسه تحقیقاتی – تولیدی فرآورده های بیولوژیک پسوک