خلاصه
کوکسیدیوز ایجاد شده به وسیله گونه های متعدد جنس ایمریا عفونت شناخته شده ای است که خسارات فراوانی را در صنعت طیور ایجاد می نماید گونه های جنس ایمریا(Eimeria SPP)جهتتداوم بقاء خود در محیط خارج و در بدن میزبان حساس واجد روش مشخص و خاصی هستند که شامل مراحل مختلف زندگی غیرجنسی و جنسی در بدن میزبان و مرحله عفونی شدن اووسیست ها در محیط خارج از بدن میزبان می باشد. عفونت های ناشی از کوکسیدیوز در طیور امکان دارد بدون نشانیهای کلینیکی بوده و در چنین وضعیتی سیستم دفاعی میزبان توانایی لازم را دارد برای اینکه گونه یا گونه های بیماریزای وارد شده به بدن میزبان را از بین ببرد و یا اینکه به عکس امکان دارد ایمریای وارد شده به بدن میزبان با نشانیهای حاد و فوق حاد همراه باشد در چنین مواردی تک یاخته ایمریا باعث تلفات بالایی در میزبان های حساس می شود و به عبارت دیگر می توان گفت که کوکسیدیوز در طیور به دلیل ایجاد خسارات بالا از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد و برای مبارزه با آن و پایین آوردن یا قطع خسارات ناشی از کوکسیدیوز سالیان طولانی است که از داروهای ضد کوکسیدیوز به عنوان درمان و پیشگیری بیماری استفاده می نمایند معذالک بعد از مدتی متوجه شدند که مصرف دارو با ظهور و بروز ناگهانی مقاومت تک یاخته همراه می باشد لذا برای رفع مشکل مزبور درصدد برآمدند از داروهایی استفاده نمایند که پس از طی مدت طولانی مصرف آنها مقاومت تک یاخته بروز نماید از طرفی محققین درصدد برآمدند جهت جلوگیری از گسترش بیماری و پیش گیری کوکسیدیوز در میزبانهای حساس از واکسنها نیز استفاده نمایند و به عبارت دیگر مایه کوبی با واکسن مناسب و مؤثر بر ضد کوکسیدیوز می تواند راه گشای مناسبی جهت مبارزه با بیماری باشد زیرا با تجویز مقدار دوز تخفیف حدت یافته واکسن ایمریا و برقراری چرخه زندگی سویه های واکسن در بستر طیور و در بدن میزبان ایمنی حمایتی مناسبی در طیور برقرار می گردد.
– در این بازبینی در مورد گونه های متفاوت ایمریا در طیور، وضعیت عفونت های کوکسیدیایی و نحوه کنترل آنها در مراکز و جایگاههای نگهداری طیور مطالبی مورد بحث قرار میگیرد.
مقدمه
کوکسیدیوز بیماری است که به مدت طولانی شناخته شده است و در گونه های متفاوت حیوانات به خصوص در طیور مبتلا موارد حاد و فوق حاد آن خسارات بالایی را ایجاد می نماید. در این نوشته در قسمت اول در مورد ویژگیهای انگل، گونه های متفاوت ایمریا در طیور و قدرت بیماریزایی آنها مطالبی ارائه می شود و در قسمتهای بعدی در مورد روشهای مختلف پیشگیری بیماری، استفاده از داروهای کوکسیدیایی ، بکارگیری واکسن ها ، مایه کوبی و همچنین روشهای مختلف تجویز آنها و تأثیر آنها در ایجاد ایمنی حمایتی نکاتی ضروری و قابل توجه مورد بحث و گفتگو قرار می گیرد.
ایمریا و کوکسیدیوز
روش و شیوه زندگی و تداوم بقاء ایمریاها
گونه های متعدد جنس ایمریا تک یاخته هایی هستند از شاخه آپیکمپلکسا(Apicoplexa) و چرخه زندگی آنها شامل دو مرحله رشد و تکثیر یکی در محیط خارج از بدن میزبان و دیگری در بدن میزبان می باشد. در بدن میزبان نیز چرخه زندگی تک یاخته واجد دو مرحله بوده که یکی مرحله غیر جنسی یا مروگونی (Merogony) و دیگری مرحله جنسی به نام اسپروگونی (Sporogony) نامیده می شود و دفعات چرخه زندگی در هر گونه ایمریا با توجه به ویژگیهای گونه مورد نظر ممکن است بین دو تا چهار دفعه باشد. شکل یک و شکل دو فرآیند تشکیل تک یاخته و تداوم بقاء تک یاخته در بدن میزبان و خارج از بدن میزبان و همچنین معرف کلید شناسایی ساده ایمریاهای طیور می باشد.
فرآیند چرخه زندگی گونه های متفاوت ایمریاهای طیور با یک اختلاف جزئی تقریباً یکسان می باشد و بطور مختصر در ذیل شرح داده می شوند. اووسیست های تشکیل شده در بدن میزبان فاقد هاگ بوده و عفونی زا نیستند و با مدفوع طیور دفع شده و در محیط خارج و در شرایط قابل قبول(درجه حرارت و رطوبت مناسب) هاگدار می شوند. هر اووسیست هاگدار و عفونی زا شامل چهار اسپوروسیست و هر اسپوروسیست شامل دو اسپوروزوئیت می باشد. اووسیست های هاگدار در تحت شرایط مناسب می توانند ماهها و سالها زنده باقی بمانند تا اینکه از راه خوراکی (آب، موادغذایی) و یا بستر آلوده وارد بدن میزبان بشوند.
– در شکل شماره 1- چرخه مشخص گونه های ایمریا در طیور شرح داده شده است و این چرخه عبارت است از: پس از بلعیدن اووسیست های عفونی زا توسط میزبان حساس، اسپوروسیست ها در سنگدان طیور پاره شده و اسپوروزوئیت ها آزاد می گردند. اسپوروزوئیت ها وارد سلولهای پوششی روده شده و تبدیل به ترفوزوئیت می گردند. ترفوزوئیت ها در سلولهای پوششی روده تبدیل به شیزونت شده و در درون آنها مروزوئیت ها تکثیر می یابند سپس به علت تکثیر بیش از حد مروزوئیت ها سلولهای پوششی آلوده پاره شده و مروزوئیت ها آزاد می گردند. مروزوئیت های آزاد شده به سلولهای پوششی سالم حمله نموده و وارد آنها می شوند و مرحله مروگونی(Merogony) مجدداً تشکیل می گردد. تعداد دفعات تشکیل مروگونی و یا به عبارت دیگر نسلهای بعدی شیزونت ها برحسب ویژگیهای ژنتیکی تک یاخته می باشد و باید تأکید نمائیم که در هرگونه ایمریا تعداد دفعات مروگونی مشخص می باشد. پس از طی مراحل مشخص مروگونی، مروزوئیت ها به ماکروگامونت و میکروگامونت تبدیل می شوند ماکروگامونت ها به ماکروگامت ها تبدیل می شوند و به تدریج رشد نموده ولی تکثیر نمی یابند میکروگامونت ها به میکروگامت ها تبدیل می شوند. میکروگامت ها تکثیر یافته و هر کدام واجد دو تاژک می باشند و در نهایت ماکروگامت ها توسط میکروگامت ها بارور و پس از انجام عمل لقاح تخم یا زیگوت تشکیل می گردد سپس دیواره زیگوت یا تخم ضخیم شده و در درون آن توده سیتوپلاسمی تشکیل و به اووسیست ها تبدیل می شوند. اووسیست ها نارس و غیر هاگدار بوده و عفونی زا نیستند و همراه با مدفوع طیور به خارج دفع می گردند در محیط خارج و در شرایط مناسب اووسیست ها هاگدار شده و آماده آلوده نمودن میزبان های حساس می شوند.
– نه گونه ایمریا طیور را آلوده می نمایند و هریک از آنها در نقاط خاصی از دستگاه گوارش طیور
شکل شماره 1- چرخه زندگی واقعی گونه های ایمریا
اسپوروزوئیت ها (A) خارج شدن از اسپوروسیست ها در روده – اسپوروزوئیت ها سلولهای پوششی روده را آلوده می نمایند و مرحله مروگونی شروع می گردد.(B) مروزوئیت ها (شیزونت ها) خارج می شوند و سلولهای پوششی مجاور را آلوده می نمایند (به منظور ادامه مرحله مروگونی که تعداد دفعات آن بستگی به نوع گونه دارد) (C_D) پس از انجام دفعات چرخه مروگونی – (مروزوئیت ها) مرحله گامتوگونی شروع می گردد. (E) میگروگامت ها (F) و ماکروگامت ها تولید می شوند (G) میکروگامت های متحرک ماکروگامت های رسیده را بارور می نمایند و تخم تشکیل می گردد. (H) اووسیست های بدون هاگ همراه با مدفوع دفع می گردند و در محیط خارج هاگدار شده و تشکیل اووسیت های کامل را می دهند.
جایگزین می شوند و شامل گونه های شرح داده شده در ذیل می باشند:
– ایمریا اسروولینا (Eimeria acervulina)، ایمریا برونتی(E.brunetti)، ایمریا هاگانی(E.hagani)، ایمریاماگزیما (E.maxima)، ایمریا می تیس (E.mitis)، ایمریا نکاتریکس(E.nacatrix)، ایمریا می واتی(E.mivati)، ایمریا پرکُکس(E.precox) و ایمریا تنلا(E.tenella)
– از این نه گونه تنها هفت گونه بیماریزا هستند که شامل :
ایمریا نکاتریکس، ایمریا برونتی، ایمریا ماگزیما، ایمریا می تیس، ایمریا آسروولینا، ایمریا پرکُکس و ایمریا تنلا می باشند.
– گونه های بیماریزا در بیشتر نقاط پخش هستند و حتی امکان دارد طیور یک گله در آن واحد به یک یا دو یا بیشتر از گونه های مزبور آلوده بشوند. بنابراین بهتر است بیماری ایجاد شده توسط گونه های ایمریا را به یک مجموعه ای از بیماری های ناشی از ایمریا نامگذاری نمایند.
کوکسیدیوز طیور
بر خلاف تعداد زیادی از عوامل بیماریزا، شدت و حدت کوکسیدیوز در طیور سالمی که از نظر ایمنی مشکلی نداشته باشند مستقیماً بستگی به ورود تعداد اووسیست های عفونی زا دارد به عبارت دیگر هرگاه هزارها اووسیست عفونی توسط طیور خورده شوند علائم کلینیکی شدیدی بروز می نماید در حالی که با خورده شدن صدها اووسیست علائم کلینیکی مزمن و یا خفیف ایجاد می گردد. بنابراین با خورده شدن تعداد محدودی اووسیست عفونی زا بیماری حادی ایجاد نمی شود و یا اینکه عفونت کاملاً محدود بوده و در اسرع وقت بدون بروز و ظهور علائم کلنیکی طیور مبتلا بهبود می یابند بطور کلی شدت و حدت کوکسیدیوز در طیور به سه شکل ظاهر می گردد:
1- کوکسیدیوزی که با علائم کلینیکی به صورت اسهال خونی و در موارد نادری با مرگ میزبان همراه می باشد.
2- کوکسیدیوزی که با علائم نسبتا حاد ظاهر می شود ولی به سرعت و در مدت زمان کوتاه قابل توجه نیست اما با کم شدن وزن و عدم کارآیی غذای مورد نیاز و کم شدن تولید تخم مرغ در مرغهای تخم گذار همراه می باشد.
3- کوکسیدیوزی که واکنش های بینابینی حادی بین تک یاخته و میزبان حاصل نشده و عوارض قابل تشخیصی در میزبان بروز نمی نماید.
– گروهی از محققین معتقدند که محدودیت مکان و تراکم طیور در یک مکان کوچک باعث می شود که طیور در معرض تعداد زیادی اووسیست های عفونی زا قرار گرفته و آلودگی به نحو قابل توجهی گسترش پیدا می نماید و برعکس در بین طیوری که محدودیتی از نظر جا و مکان نداشته باشند و بتوانند نسبتا به طور آزاد پرورش پیدا نمایند امکان دارد در معرض هجوم و حمله تعداد کمتری اووسیست قرار گرفته شوند. از طرفی گروهی از محققین مشخص نموده اند که هر اووسیست خورده شده به وسیله میزبان حساس در طی گذشت هفت تا دوازده روز با انجام چرخه زندگی تک یاخته در بدن میزبان و در بستر به صدها تا هزارها اووسیست عفونی زا در بستر تبدیل شده و آماده آلودگی میزبانهای دیگر می شوند . وانگهی ایمریاها از نقطه نظر تکثیر و ازدیاد تک یاخته هایی هستند که امکان دارد به خودی خود با گسترش محدودی همراه باشند و عفونت مربوط به این تک یاخته می تواند به عنوان عفونت مزمن در نظر گرفته شود. در هر حال ویژگی مزمن بودن ایمریا در اثر عفونت مجدد حاصله از چرخه زندگی اووسیست ها در بستر حاصل می شود و هرگاه از تداوم چرخه اووسیست ها ممانعت به عمل آید نهایتاً با قطع چرخه زندگی تک یاخته در مرحله غیر جنسی، تکثیر و تولید اووسیست های عفونی زا نیز قطع می گردد بنابراین در عفونت ایجاد شده با تعداد کمی اووسیست به خودی خود گسترش بیماری محدود می گردد زیرا شانس کمتری برای تداوم چرخه محدود اووسیست ها وجود دارد ولی برعکس هرگاه دوز اووسیستی که به میزبان هجوم می آورند تعداد زیادی باشد شانس بیشتری برای تداوم چرخه اووسیست ها بین میزبان و بستر وجود داشته و عفونت های مجدد می توانند در تغییر وضعیت بیماری نقش مؤثری داشته باشند از طرف دیگر محققین گزارش کرده اند که عفونت با ایمریا تأثیر سوئی در روی سیستم ایمنی داشته و در واقع از فعالیت سیستم ایمنی جلوگیری می نماید که این خود باعث می شود که سیستم دفاعی طیور نتواند در مقابل هجوم سایر عوامل بیماریزا حتی سایر سویه ها و گونه های ایمریا به نحو مناسبی مقاومت نماید و نظر به اینکه ایمنی متقابل بین گونه های ایمریا وجود ندارد بنابراین امکان دارد در یک جایگاه یا مرکز پرورش طیور، شیوع همزمان عفونت های متعدد مربوط به سایر گونه های ایمریا را هم داشته باشیم.
تشخیص
هر یک از گونه های عفونی زای ایمریا در طیور در محل خاصی از دستگاه گوارش جایگزین شده و آسیب های ایجاد شده ناشی از کوکسیدیوز بستگی به محلی دارد که ایمریای مورد نظر جایگزین می شود. بطور کلی جایگاه گونه ها در دستگاه گوارش برحسب گونه های ایمریا در دوازدهه (قسمت بالای دستگاه گوارش) یا ناحیه روده کور(قسمت انتهایی روده) می باشد و قدرت بیماریزایی ایمریاها از درجه نسبتا حاد گرفته تا درجه حاد متغییر است گروهی از محققین گزارش کرده اند در بعضی از گونه های ایمریا همانند ایمریا میتیس و ایمریاپر کُکس میزان رشد و تکثیر تک یاخته در طیور قابل توجه نیست در حالیکه در سایر گونه ها مثل ایمریا نکاتریکس و ایمریا تنلا علائم بسیار شدید کلینیکی شبیه اسهال خونی بروز نموده و متعاقب آن مرگ طیور اتفاق می افتد.
در شکل شماره 2- کلید ساده تشخیصی و شناسائی گونه هایی از ایمریا در طیور می باشد
قبلاً از طریق اندازه اووسیست ها معمولا گونه های ایمریاها را تشخیص می دادند و اووسیست ها را بر مبنای اندازه طول و عرض و کوچک بودن و یا بزرگ بودن آنها (کوچک، متوسط و بزرگ) گروه بندی یا تقسیم می نمودند زیرا اووسیست هایی به اندازه کوچک شامل ایمریا اسروولینا، ایمریا می واتی و ایمریا میتیس می باشند ، ایمریاهایی به اندازه متوسط شامل ایمریا نکاتریکس، ایمریا تنلا، ایمریا پرککس و ایمریا برونتی بوده و ایمریایی به اندازه های بزرگتر شامل ایمریا ماگزیما می باشد. ولی در شرایط فعلی محققین معتقدند که ویژگیهای اووسیست های ایمریا نمی توانند وسیله تشخیص گونه های ایمریا باشند بنابراین بدون توجه به اینکه اووسیست دفع شده و یا اینکه دفع نگردد بر مبنای ویژگیهای جراحات ایجاد شده و جایگاه این جراحات در دستگاه گوارش می توان گونه های ایمریا را تشخیص داد از طرفی مشخص نمودن نوع گونه هایی از ایمریا که باعث کوکسیدیوز در طیور می گردند از نقطه نظر کاربردی نقش چندان موثری ندارد به دلیل اینکه اقدامات کنترلی ( مدیریت ، استفاده از داروها و واکسن ها) برای تمام گونه ها به طور وسیعی یکسان می باشد.
صنعت طیور و داروهای ضد کوکسیدیوز
صنعت طیور و کوکسیدیوز
در هر جایی که طیور پرورش می یایند امکان وجود کوکسیدیوز وجود دارد و بیماری بار سنگینی را بر روی صنعت مرغداری ایجاد می نماید صنعت مرغداری شامل تقریباً 04 میلیارد طیور در سال بوده و بیشترین بیماری گزارش شده در سطح جهانی می تواند کوکسیدیوز باشد بر طبق نظر محققین بیماری می تواند اثر سوء کاملا قابل توجهی در طیور ایجاد نماید از طرفی مشخص کرده اند که تجویز دارو همراه با غذا جهت پیشگیری و درمان عفونت مزبور قسمت عظیمی از هزینه های مربوط به مبارزه با کوکسیدیوز را در بر می گیرد. وانگهی گروهی معتقدند که میزان خسارت سالانه ناشی از این بیماری از 105 میلیارد دلار هم بیشتر است و عوامل متعددی در ایجاد و افزایش خسارات دخالت دارند که شامل کم شدن وزن ، کم شدن اثر غذا، کم شدن تولید تخم مرغ و هزینه های مصرف شده برای درمان می باشد.
– به طور کلی کوکسیدیوز بیماری است که ریشه کنی آن به دلیل مقاومت قابل توجه اووسیست ها در محیط خارج بسیار مشکل است و بررسیها نشان داده اند که حتی اووسیست های کامل نشده می توانند حداقل هفت ماه در روده کور باقی بمانند.
اووسیست های هاگدار نیز می توانند تا حدود 612 روز در محل نگهداری طیور به صورت فعال باقی بمانند زیرا اووسیست ها در مقابل تعداد زیادی از مواد ضد عفونی مقاوم هستند و می توانند توسط پرسنل، وسایل و لوازم مرغداری از یک مرکز آلوده به مراکز دیگر پرورش طیور منتقل بشوند.
داروهای ضد کوکسیدیوز
داروهای ضدکوکسیدیوز بطور انتخابی برای درمان طیور مورد استفاده قرار می گیرند نظر به اینکه در صنعت مرغداری برای تهیه دارو از روشهای متعددی استفاده می نمایند و رقابت دارویی در سطح بالایی وجود دارد لذا هزینه درمان برای هر یک از طیور به حدود 0.01$ کاهش می یابد. مصرف داروهای ضد کوکسیدیوز باعث می گردد که طیور بیشتری در یک جایگاه پرورش داده شوند. مصرف بیشتر داروهای ضد کوکسیدیوز طبق ضوابط و قوانین تدوین شده تقریباً یک هفته قبل از ارائه به بازار باید قطع شوند زیرا با قطع مصرف دارو نگرانی حاصله از باقیمانده دارو و سمی در بدن طیور برای انسان برطرف می گردد ولی باید اضافه نمائیم اگر مصرف دارو قطع گردد طیور نسبت به عفونت کوکسیدیایی حساس می گردند و در نتیجه ایمنی حمایتی از بین می رود. در مقابل در طیوری که داروی ضدکوکسیدیوز مصرف می نمایند چنین حالتی رخ نمی دهد بنابراین با قطع مصرف دارو هر نوع اووسیست عفونی زای موجود در بستر ممکن است باعث عفونت حاد بشود .
– بزرگترین محدودیت در مورد مصرف طولانی مدت داروهای ضدکوکسیدیوز ظهور و بروز ناگهانی مقاومت تک یاخته نسبت به داروها می باشد و برای مبارزه با مقاومت داروئی بکارگیری داروهای مختلف در یک دوره پرورش و رشد طیور و یا بکارگیری داروهای مختلف در فصول متفاوت می توانند در عدم ظهور مقاومت دارویی نقش داشته باشند ولی باز هم گروهی از محققین معتقدند حتی استفاده از داروهای متفاوت در یک دوره رشد و یا تعویض داروهای متعدد در فصول متفاوت کاملاً مانع ایجاد مقاومت دارویی نمی شوند. تنها مدت زمان مصرف دارو طولانی تر شده و مقاومت دارویی کمی دیرتر ظهور می یابد.
– گرچه یونوفورهای جدید به عنوان داروهای ضدکوکسیدیوز می توانند نقش فعالی داشته باشند معذالک باید اضافه نمائیم که ظهور و بروز مقاومت انگل نسبت به داروهای مزبور نیز اجتناب ناپذیر است وانگهی تولید داروهای جدید با هزینه های بالایی همراه می باشد. بنابراین با توجه به نکات یاد شده می توان گفت که در شرایط فعلی تعداد داروهای ضدکوکسیدیوز موجود در بازار نسبتاً محدود و کم می باشد.
ایمنی اکتسابی و مایه کوبی
طیور می توانند برضد گونه های متعدد ایمریاها ایمنی اکتسابی را به دست بیاورند محققین نشان داده اند که تلقیح روزانه تعداد کمی اووسیست عفونی زا در طی مدت بیست روز به طیور در مقایسه با خوراندن تعداد زیادی اووسیست فعال در یکبار ایمنی قوی تری را در آنها ایجاد می نماید و این روش برقراری ایمنی در طیور به نام ایمنی ناشی از عفونت قطره ای نامگذاری شده است در واقع در عفونت قطره ایی طیور در دفعات متعدد با تعداد کمی اووسیست های عفونی زا روبرو می گردند و از طریق تداوم چرخه زندگی تک یاخته ایمنی قوی تر و قاطع تری در میزبان حاصل می شود.
– بر مبنای مقالات نوشته شده توسط محققین به طور کلی ایمنی حمایتی عبارت از پیشگیری یا جلوگیری از تولید اووسیست ها و عدم ظهور و بروز نشانیهای کلینیکی در طیور واکسینه در مواقعی که با ایمریای حاد روبرو می گردند وانگهی محقیقن نشان داده اند که اسپوروزوئیت های فعال نقش مهمی را در برقراری جواب های ایمنی دارند در حالی که مراحل مختلف گامتوگونی (گامونت ها، میکروگامت ها و ماکروگامت ها) ایمنی جزئی را در میزبان برقرار می نمایند.
– به محض اینکه ایمنی حمایتی در مقابل گونه خاصی ( حتی بعضی مواقع در مقابل سویه خاصی از یک گونه) برقرار گردد میزبان ایمن شده در صورت روبروشدن مجدد با همان انگل به نحو کامل از گسترش انگل مزبور جلوگیری می نماید.
– بررسیهای انجام شده در روی ایمریا ماگزیما نشان دادند که در طیور در مقابل یکبار عفونت با تعداد کمی اووسیست ایمنی نسبتاً کاملی برقرار می گردد. معذالک باید تأکید نمائیم که بررسیهای متعددی نشان داده اند که ایمنی بر ضد یک سویه از یک گونه بیماریزا بر ضد سویه های دیگر مربوط به گونه مزبور وجود ندارد و این موضوع در مورد گونه های ایمریا ماگزیما و ایمریا آسروولینا که دارای سویه های متعدد و گوناگون با خواص ژنتیکی متغیر هستند به وضوح با آزمایشهای انجام شده به ثبوت رسیده است .
– از طرفی باید اضافه نمائیم که بعضی از سویه های طیور ذاتا از نقطه نظر ژنتیکی در مقابل بعضی از گونه های ایمریا مقاوم هستند معذالک باید تأکید نمائیم که ایمنی ایجاد شده کامل نبوده و آنطوری که باید و شاید میزبان در مقابل ایمریاها مقاوم نیست .
– حداکثر درگیری طیور نسبت به اووسیست ها بین سن سه تا هفت هفتگی شروع می گردد بنابراین ضرورت دارد قبل از درگیری طیور با گونه های متفاوت ایمریا اقدام ضروری در مورد ایجاد ایمنی مناسب انجام بشود.
– هدف از مایه کوبی این است که جواب های ایمنی لازم و مورد نیاز به اندازه کافی ایجاد شود تا اینکه طیور قادر باشند در مقابل درگیری با ایمریاهای حاد به نحو مطلوب مقاومت نمایند. جوجه های تازه از تخم در آمده به دلیل وجود تیتر بالای پادتن های مادرزادی به کوکسیدیوز نسبتاً مقاوم هستند وانگهی خارج شدن اووسیست ها از کیست و آزاد شدن فرم های عفونی زا در جوجه های تازه از تخم در آمده با مشکل روبرو می گردد به دلیل اینکه اثر کیموتریپسین و املاح صفراوی در دستگاه گوارش جهت آزادسازی اسپوروزوئیت ها کافی نیست و در نتیجه واکسن باید کمی بعد از طی مراحل اولیه شروع زندگی جوجه های نوزاد تجویز شود زیرا با تجویز واکسن چرخه زندگی اووسیست ها شروع شده و ایمنی حمایتی ایجاد می گردد.
– سه ویژگی اساسی مربوط به کوکسیدیوز طیور می تواند در بکارگیری مایه کوبی با استفاده از واکسن مدنظر باشد:
1- ایمریا عفونتی است که امکان دارد بخودی خود محدود بشود زیرا برقراری تعداد مشخصی سیکل چرخه کوکسیدیا با تعداد کمی اووسیست باعث محدود شدن گسترش ایمریا می شود و در مقابل چرخه تعداد زیادی از اووسیست ها می توانند مجددا عفونت حاد را تولید نمایند.
2- طیور در هفته های اول نوزادی نسبت به عفونت کمتر حساس هستند و بهتر است کمی بعد از در آمدن جوجه ها از تخم واکسینه بشوند و در نتیجه ایمنی می تواند با عدم بروز علائم حاد بیماری برقرار گردد.
3- ایمنی می تواند به راحتی در مقابل سویه های همولوگ تولید بشود و ایمنی ایجاد شده شبیه ایمنی است که با عفونت قطره ای بدون ظهور نشانیهای بیماری حاصل می شود.
– با توجه به مطالب یاد شده توصیه می شود مایه کوبی در همان هفته های اول ( هفته سوم الی هفته چهارم) انجام بشود در مقابل بررسیهای دیگری نشان داده اند طیوری که واکسینه نشده و به آنها دارو همراه با غذا داده می شود امکان دارد نسبت به عفونت کوکسیدیایی نسبتا حساس باشند. بنابراین با توجه به توضیحات ارائه شده می توان تأکید نمود که مایه کوبی بر ضد کوکسیدیوز یک راه حل مورد قبول می باشد و در شرایط فعلی به طور وسیعی مصرف واکسن برضد کوکسیدیوز مورد توجه قرار گرفته است زیرا گرچه مصرف دارو با مقاومت دارویی انگل همراه می باشد ولی در مصرف واکسن خطر ظهور سویه های مقاوم وجود ندارد از طرفی بعضی از محققین نشان داده اند که واکسن واجد اووسیست های تخفیف حدت نیافته ممکن است تعداد کافی گونه های بیماریزا را نداشته باشد و برای رفع مشکل مزبور به راحتی می توان واکسن را با فرمول مناسب همراه با گونه های متفاوت و سویه هایی که از نقطه نظر ایمنی زائی نقش مهمی دارند تهیه و در اختیار مرغدار قرار داد.
مقایسه انواع واکسن های ضد کوکسیدیوز
تعداد زیادی واکسن های کوکسیدیایی تهیه شده ولی باید اشاره نمائیم که تنها دو شکل واکسن کوکسیدیوز بصورت تجارتی در دسترس مرغداران قرار دارد که شامل واکسنهای زنده، حاد و تخفیف حدت نیافته و واکسن های زنده تشکیل شده از اووسیست های تخفیف حدت یافته می باشند گروهی از محققین مشخص نموده اند که صنعت مرغداری بیشتر گرایش به واکسن های تهیه شده از اووسیست های تخفیف حدت یافته دارد زیرا در حالیکه علائم حاد بیماری ظاهر نمی گردد در مقابل قدرت ایمنی واکسن به نحو قابل قبولی می تواند در میزبان ایمنی قاطع با جواب های ایمنی مناسب را ایجاد نماید این نوع واکسن های تخفیف حدت یافته از طریق پاساژ در تخم مرغ های جنین دارد یا پاساژ ناقص ایمریا (واکسن های پیش رس) به دست می آید. از طرفی محققین نشان داده اند که هزینه تهیه یک چنین واکسنهایی بسیار بالا است زیرا در تهیه آنها فراهم کردن جوجه های عاری از آلودگی ضروری است وانگهی محققین نشان داده اند که این گونه واکسنها معمولاً قدرت ایمنی زائی مناسب و قدرت بیماریزائی نسبتا ضعیفی دارند.
– طبق نظر محققین واکسن کوکسیدیوز همانند بیشتر واکسنها مدت زمان محدودی باقی می ماند معذالک باید اضافه نمائیم که صنعت مرغداری گرایش بیشتری به مصرف این گونه واکسنها دارد و کوتاه بودن مدت زمان باقی ماندن واکسن چندان قابل اهمیت نمی باشد از طرفی واکسنهای تهیه شده از اووسیست های زنده تخفیف حدت یافته ممکن است تعداد کافی گونه های کوکسیدیا با بیماریزائی بالائی را نداشته باشند.
– بنابراین ایمنی حمایتی در طیور واکسینه بستگی دارد به اینکه از طریق چرخه زندگی اووسیست ها مجدداً میزبان با عفونت مجدد کوکسیدیایی روبرو شود که این خود جهت افزایش ایمنی حمایتی نهایت مؤثر می باشد در خاتمه باید اضافه نمائیم که برای تولید واکسن با تاریخ مصرف طولانی و داشتن خواص گوناگون آنتی ژنیکی و قیمت نسبتاً مناسب هنوز هم ادامه بررسیها مورد توجه می باشد.
COCCIVAC-D
واکسن تهیه شده از اووسیست های فعال و زنده
واکسن کُکسی واک D در سال 0591 تولید شده و اولین واکسن اووسیست دار تخفیف حدت نیافته می باشد برای تولید این واکسن از هفت گونه عفونی زای ایمریا استفاده شده است و دارای اووسیست های فعالی است که به طور یکنواخت در واکسن پخش شده اند و از طرفی با مصرف واکسن مزبور چرخه زندگی اووسیست ها بین میزبان و بستر باید چند دفعه تکرار شود تا اینکه ایمنی کافی برقرار گردد وانگهی خورده نشدن اووسیست های واکسن به اندازه کافی و عدم مدیریت مناسب به خصوص در نگهداری بستر مورد نیاز باعث ایجاد وضعیتی می گردد که طیور ایمنی حمایتی کافی بدست نیاورده و با روبرو شدن با اووسیست های حاد و بیماریزا توان مقاومت لازم را نداشته باشند بنابراین ضرورت دارد تأکید نمائیم که تأثیر واکسن به روش های تجویز آن و نحوه نگهداری طیور نیز بستگی دارد.
نتیجه
بازبینی مقالات و نوشته های مربوط به کوکسیدیوز نشان داده اند که عفونت های ایمریایی در بهداشت طیور با اثرات ناگوار و جبران ناپذیری همراه می باشد روشهای متعددی باید مورد استفاده قرار گرفته شوند تا طیور بتوانند در مقابل گونه ها و سویه های متعدد گونه های بیماریزای ایمریا ایمنی حمایتی لازم را داشته باشند بطور کلی استفاده از واکسن ها، روشهای متعدد تجویز آنها و هم چنین بکارگیری داروها نتوانسته اند کوکسیدیوز طیور را در مزرعه ریشه کن نمایند از طرفی مصرف داروهای ضدکوکسیدیوز بتدریج باعث ایجاد مقاومت تک یاخته نسبت به آنها شده و حتی با وجود تجویز داروهای مختلف در همان مراحل اولیه رشد و یا تعویض داروهای ضدکوکسیدیوز در فصول متفاوت نتایج چندان مثبتی در برنداشته است، گرچه واکسن زنده تخفیف حدت نیافته و واکسن زنده تخفیف حدت یافته می توانند اثرات مثبت و طولانی در حل مشکل کوکسیدیوز داشته باشند معذالک باید اضافه نمائیم که استفاده موفقیت آمیز واکسنهای واجد اووسیست های زنده تخفیف حدت یافته به روشهای گوناگون تجویز آنها نیز بستگی دارد زیرا بکارگیری روش های مناسب باعث پخش یکنواخت و متعادل اووسیست های موجود در واکسن، توازن در چرخه زندگی اووسیست ها در بدن میزبان و بستر می گردد و در فراهم کردن ایمنی حمایتی و محدود کردن اثرات بیماریزایی کوکسیدیوز نقش مؤثری دارند
دکتر رضا هاشمی فشارکی
گروه تحقیق و توسعه پسوک و فارمازند